WOORD VAN DE WEEK

2018

Week 16: 16 april - 22 april 2018

Kraakofficier

De Rudolf Dieselstraat in Amsterdam is deze dagen opgeschrikt door de krakers van het collectief "We are here". Sommige huizen waren bewoond door anti-kraakwachten, maar als die eens een dagje de stad uit waren, nam de groep uitgeprocedeerde asielzoekers zijn kans waar om de woning in te pikken. Een rechts groepje dat zichzelf "Identitair verzet" noemt, heeft inmiddels ook een huis gekraakt, pal naast een kraakpand van "We are here". Dit om te zien of zij dezelfde behandeling krijgen van de inmiddels ingestelde kraakofficier als de allochtonen. Deze officier van justitie moet vaststellen of en wanneer de woningen weer ontruimd dienen te worden. Hopelijk knikkert hij ze er allemaal uit, want vredig samenwonen in de Rudolf Dieselstraat lijkt geen optie. "Domweg gelukkig in de Dieselstraat" is dan ook geen versregel van J.C. Bloem. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 11: 12 maart - 18 maart 2018

Wizardophef

'Ik kan niet heksen,' zei mijn moeder wel eens als de kinderen weer eens het onmogelijke verlangden. Nee, en toveren kunnen er ook niet zoveel. Behalve dan in Leudal, Limburg. Daar hebben ze een gemeentesecretaris die een opleiding tot wizard heeft voltooid bij de Scientology-achtige club Avatar. Deze interimmer, Han Bekkers heet-ie, krijgt 18,5 mille per maand voor zijn werk als gemeentesecretaris. Voor iemand die kan toveren is dat een schijntje. De ophef is dan ook geheel onterecht. Leudal mag zich in de handen knijpen met zo'n kanjer. De wizard of Oz bleek uiteindelijk maar een miezerig mannetje. Dat kun je van Han Bekkers niet zeggen. Hij kan de zielen van overledenen uitdrijven, de toekomst voorspellen en mensen manipuleren, volgens de NRC. Elke gemeente zou zo iemand moeten hebben. Ik heb me alvast laten inschrijven bij Avatar. [met dank aan Nathalie Eimers]

Peffles

We schijnen aan de peffles te moeten. De peffles is de beoogde opvolger van de petfles, een plastic fles waar heel wat chemicaliën aan te pas zijn gekomen. De peffles, hij klinkt als een geassimileerde petfles. Pefflessen kunnen gemaakt worden op basis van planten, maar verder zijn ze net zo slecht afbreekbaar als de petfles. Waarom proberen we niet eens flessen gemaakt van een geheel te hergebruiken materiaal? Wat dacht u van glas? [Met dank aan Dicky Gilbers]

Week 9: 26 februari - 4 maart 2018

PSV-schip

Na de uitnederlaag van Ajax tegen Vitesse (3-2) op 4 maart is het verschil met PSV zo goed als onoverbrugbaar geworden. Vrij naar Tom Egbers (Studio Voetbal): Het PSV-schip is achter de horizon verdwenen. Ajax dobbert stuurloos rond. Feyenoord is al gezonken.

Week 4: 22 januari - 28 januari 2018

Risicomodelleringsraamwerk

In Groningen kan de NAM weinig goed meer doen. De schade die wordt toegebracht door het pompen van gas is heel vervelend, maar dat er moeilijk gedaan wordt over het betalen van schadevergoeding maakt de zaak alleen maar erger. En als dan ook nog wordt gegrepen naar bureaucratische prietpraat zijn de rapen helemaal gaar. Het woord van deze week bracht mijn voormalige docent en collega Jacques Tersteeg tot de volgende tirade op Facebook:

HAD DE NAM EEN ‘RISICOMODELLERINGSRAAMWERK’??

Je moet er maar opkomen: ‘risicomodelleringsraamwerk’!! Wat een gruwelijke vorm van inhoudsloze woordbraak! De NAM laat vanmorgen in de Volkskrant weten dat de aardbeving in het Groningse Zeerijp ‘technisch gezien…binnen het huidige risicomodelleringsraamwerk’ viel, want ‘absolute veiligheid is volgens het gasbedrijf een illusie’.

Waar halen die NAM-aliens, die ruim 40 jaar lang hersenloos ruim driekwart van de provincie Groningen door totaal onwetende en onverantwoorde gaswinning naar de kloten hebben geholpen, de brutaliteit vandaan om hun desastreuze winstbejag met een dergelijk samengesteld onzinwoord af te doen? De uit maar liefst drie abstracte woorden samengestelde compositie, ‘risico’, ‘modellering’ en ‘raamwerk’, wekt de suggestie alsof er door diezelfde NAM tijdens al deze jaren een diepgaande beraming van diverse modellen voor alle mogelijke risico’s gemaakt, berekend en toegepast zou zijn. Wonderlijk toch dat die hoogstaande modellen tot vorige week geleid hebben tot vele duizenden meldingen van schade aan vele Groningse monumenten, huizen en andere gebouwen. De wijze waarop de NAM, met inbegrip van onze huidige regering, met al deze schadeclaims omgaat, doet ook vermoeden dat niet alleen hun risicomodelleringraamwerken, maar ook de concrete schadeclaims van de Groningers als illusie moeten worden gezien, omdat er simpelweg aan de zogenaamde, jawel ‘absolute veiligheid’ per ongeluk even niet is gedacht. Lariekoek dus en een meer dan ordinaire vorm van taalmisbruik om het eigen wanbeleid nog maar even voort te laten duren en geen verantwoordelijkheid te nemen voor alle ellende en schade die zij de Groningers hebben aangedaan en zeker nog zullen aandoen in de nabije toekomst.

De meer dan ergerniswekkende inhoudsloze woordsamenstelling is in mijn ogen bijna van eenzelfde misselijkmakend kaliber als bijvoorbeeld ‘participatiemaatschappij’!

[met dank aan Dicky Gilbers]

Brexitklaar

Het Financieele Dagblad komt op 26-1-2018 met een licht alarmerend verhaal over de haven van Rotterdam en onze exporteurs naar het Verenigd Koninkrijk die hun zaakjes nog niet brexitbestendig hebben gemaakt. Met wellicht opstoppingen in de haven en de aanvoerwegen erheen als de brexit binnenkort een feit wordt. Na Duitsland is het Verenigd Koninkrijk onze grootste handelspartner. Als we niet snel brexitproof worden, zitten we met een gigantische brexitkater.

Week 1: 1 januari - 7 januari 2018

Kech

Stel je bent rapper en je noemt jezelf Boef. Je krijgt een lift van drie meiden en als dank noem je ze kech (hoer) op Instagram. Iedereen boos en jij snapt er niks van. Want in je raps zijn alle vrouwen bitches en sletten. Ja wat dachten ze dan, je bent toch rapper? Nu moet je sorry zeggen, maar eigenlijk wil je niet. De sponsor wil het en het management. Die zijn van het geld, dus Boefje wordt braaf. Sorry hoor! Sorry, sorry, sorry.

2017

Week 51: 17 december - 23 december 2017

Krokettengate

Feyenoordspits Michiel Kramer is uit de selectie gezet na het verorberen van een broodje kroket tijdens de pauze van de bekerwedstrijd Feyenoord-Heracles. Nu was hij toch al bankzitter, dus veel maakte het niet uit, maar het getuigde van een zekere onverschilligheid om ostentatief een kroketje te gaan nuttigen, alsof hij toch al weg wilde bij Feyenoord. Ook bij het Woord van de Week lusten we wel een broodje kroket tijdens de lunchpauze. Er wordt wel eens geroepen dat wetenschap, inclusief de hier bedreven taalwetenschap, ook een vorm van topsport is. Dus als het WvdW binnenkort op nonactief wordt gesteld, weet u hoe laat het is.

Week 45: 5 november - 11 november 2017

Rattenvangerswetgeving

De Wet-Hillen wordt binnenkort afgeschaft en dat houdt in dat mensen die hun huis hebben afgelost wat meer belasting moeten betalen. Dit betreft natuurlijk vooral oudere Nederlanders. 50PLUS was dan ook woest, en rept van een aflosboete. Ook de PVV en de SP waren niet te spreken. Er werd gedreigd met een filibuster. Sylvester Schenk, u weet wel, van het Register van Belastingadviseurs noemde het rattenvangerswetgeving. Eerst lopen de huizenbezitters gedwee achter het toverfluitje van Hillen aan en lossen hun hypotheek op aanraden van hun belastingadviseur rap af, en als genoeg mensen dat hebben gedaan schaf je de wet snel weer af. Gefopt! De arme huizenbezitters zitten als ratten in de val. En de belastingadviseurs hebben een slechte beurt gemaakt. Die filibuster werd gelukkig een sof. Ergens in de kleine uurtjes werd er gestemd om het debat verder maar af te blazen. Niks geen 24uurs-marathon. Dit soort van theater moeten we maar aan de Yankees overlaten. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Twitterfittie

Internet is bij uitstek een plaats voor schelden, tieren, treiteren en sarren. Zelfs in de tijd van voor het World Wide Web was dat al het geval. Op forums en nieuwsgroepen werd er duchtig gescholden, en er was zelfs een nieuwsgroep die geheel gewijd was aan het elkaar verrot schelden, alt.flame. Inmiddels zijn we 25 jaar verder, en het Internet heeft zich razendsnel ontwikkeld, maar het geknor en getrol is er niet minder op geworden.

Een nieuw wapen in de flame wars is het Twitterfittie, een vete op Twitter, waarbij twee partijen elkaar vliegen afvangen, de mantel uitvegen of voor schut zetten. Wilders tegen Klaver, Trump tegen de hele wereld, en blijkens de UK van deze week: RuG versus UvA. Nadat de UvA posters had opgehangen in Groningen met "Er gaat iets boven Groningen" (nl Amsterdam), konden de publiciteitsmensen van de RuG niet achterblijven en ontstak er een tempest in a teacup op Twitter, alias een twitterfittie. Nee, dat is dus geen fitgirl die haar afgetrainde lijf tweetend toont, maar een fit in de zin van "to throw a fit". [Met dank aan Mark de Vries]

Week 42: 15 oktober - 21 oktober 2017

#MeToo'en

Spreek uit: mietoewen. De Metro van 19 oktober meldt: We #Metoo'en nog even door. Jammer dat het Groot Dictee van de Nederlandse taal is afgedankt. Eindelijk heeft dan ook het Woord van de Week een woord met een hashtag erin. U weet wel, een hekje. Maar als we het over Twitter hebben, heet dat hekje een hashtag. Een hashtag duidt een Twitteronderwerp aan, en deze week is dat vooral #MeToo, als teken dat iemand meldt dat ook zij (en soms ook wel hij) in het verleden last heeft gehad van ongewenste intimiteiten. Door de affaire Harvey Weinstein (abjecte Hollywoodkwal die met zijn poten niet van de sterren en starlets kon afblijven)is dit probleem weer eens volop in de belangstelling. Zelfs de escapades van oom Donald in het Witte Huis verbleken hierbij even.

Corpocratie

Een nieuw begrip? Een corpocratie is een regeringsvorm waarbij de bedrijven aan de touwtjes trekken. Volgens mij is dit ruwweg wat we onder een kapitalistische samenleving verstaan. Een nieuw woord is niet nodig. Alleen de gevoelswaarde is anders. Kapitalisme is een woord uit de tijd van Karl Marx, en later Lenin, Stalin, Mao, c.s. Het roept beelden op van sigaarrokende mannen met hoge hoeden en horlogekettinkjes. Dagobert Duck. "Corporations" daarentegen zitten in wolkenkrabbers, hebben vestigingen in Singapore en Amstelveen, en worden gerund door joggende, latte-drinkende en sushi etende CEO's. Corpocratie = kapitalisme 2.0. [Dank aan Ton van der Wouden]

Week 39: 24 september - 30 september 2017

Demofobie

In overzichten van angststoornissen heet demofobie de angst voor grote mensenmenigten te zijn. Deze week werd de term iets anders opgevat nu een grondwetswijziging betreffende het correctief referendum door de kamer is afgewezen. Voorstanders van het referendum reppen van demofobie, de angst voor het volk, die ware democratie, regering door het volk, in de weg zou staan. Mij lijkt het een ander woord voor gezond verstand. We kiezen onze politici om ons te leiden. Als we daar telkens doorheen fietsen met referenda kunnen we het parlement beter afschaffen. Referenda zijn ongeschikt voor veel politieke doeleinden, vooral die heikele kwesties die vragen om een moeizaam compromis.

Smokkelvissen

In de Groene Amsterdammer van deze week liep de beeldspraak wat uit de hand. In een stuk over mensensmokkel werd droogweg vermeld dat "de grote smokkelvissen" niet op het water zitten, maar op land. Vissen die op, niet in het water zitten, en ook dat niet echt, want ze zitten op het land. Vissen zijn net mensen, vind u niet?

Week 36: 3 september - 9 september 2017

Kleptokat

Heel even in het nieuws: de Utrechtse kleptokat Sebas, die van alles steelt, van sokken tot zadelhoesjes. De Telegraaf, Radio 1, en niet te vergeten Linda Nieuws werpen zich op dit fenomeen, in de veronderstelling dat het nog komkommertijd is. Natuurlijk, in deze wereld van kleptomane kleptocraten laten ook de katten zich niet onbetuigd. Je bent een roofdier of je bent het niet. Sebas is er allang uit.

Verpretparkiseren

Het woord is niet helemaal nieuw - het zoemt al enkele jaren rond en er is zelfs al een Twitterhekje aan gewijd. Verpretparkiseren is het veranderen of doen veranderen in een pretpark, een lot waarvan sommigen vrezen dat het Amsterdam ten deel zal vallen en anderen menen dat dit al gebeurd is. Opmerkelijk is het gebruik van een voorvoegsel ver- en een achtervoegsel -iseer. Meestal is een van de twee genoeg om de betekenis uit te drukken: demoniseren is 'tot demon maken of verklaren', koloniseren 'tot kolonie maken', en versnipperen 'in snippers uiteen (doen) vallen'. Waarom is er niet gekozen voor verpretparken of pretparkiseren? Of was het woord nog niet lang genoeg? Denk hier maar eens over na, dat is een vorm van pretprakkizeren. [Dank aan Ben Hermans en Ton van der Wouden]

Week 34: 20 augustus - 26 augustus 2017

Carillonklagers

Twee heren die wonen in de buurt van de Utrechtse Dom hebben een procedure aangespannen. Ze kunnen 's nachts niet slapen vanwege het vermaledijde klokkengebeier dat elk kwartier, ook midden in de nacht, te horen is. Eén Vandaag besteedde een itempje aan deze carillonklagers. Iemand op internet merkte terecht op dat dit meer iets voor Hart van Nederland (SBS6) is: klein leed voor een paar Domstedelingen. Het blijft nog even komkommertijd.

Week 31: 30 juli - 5 augustus 2017

Eierangst

Europa schrikt op van eieren met het chemische middel fipronil, dat tegen de regels in is gebruikt in de pluimveeteelt. Er is fraude gepleegd, regeringen hebben zitten slapen of zijn medeplichting, kortom veel gekakel en opstuivende veren. Het grootste slachtoffer is de eiersector zelf, want de economische schade is groot, terwijl het risico op vergiftiging bij de consument gering is. Men zou vele dozijnen eieren per dag moeten verorberen om er iets van te merken. Zo ooit, geldt hier het oude gezegde: één ei is geen ei. Voedselprofessor Frans van Knapen noemt het in het Algemeen Dagblad "chemofobie". Toch slaan kranten en websites in deze komkommertijd een alarmerende toon aan. De Volkskrant rept van gifeieren, Linda Nieuws heeft het over eiergate, eierangst en eierschandaal. [Met dank aan Annette Hoeksema en Ton van der Wouden]

Overstromingskalender

Ondertussen worden we niet alleen geteisterd door eierangst. Ook het klimaat boezemt weinig vertrouwen in. Trouw meldt dat de overstromingskalender van slag is. Op deze imaginaire kalender staat wanneer in het jaar de overstromingen gewoonlijk plaatsvinden, voor een gegeven streek. Door klimaatverschuivingen valt hierop steeds minder peil te trekken. Overstromingen maken plaats voor droge perioden, en omgekeerd. Alles is aan het schuiven. [Met dank van Ton van der Wouden]

Week 28: 9 juli 2017 - 15 juli 2017

Airbnb-smijter

In Amsterdam is Airbnb buitengewoon populair. Iedereen met een beetje commerciële instelling en een woning op een enigszins centrale plek ruikt momenteel geld. Het verhuren van je woning, en zelf even logeren bij een kennis kan lucratief zijn. Amsterdam puilt uit van de toeristen, de hotels zijn constant volgeboekt en Airbnb springt in het gat. GroenLinks vindt dat het de spuigaten uitloopt en wil de regelgeving verscherpen. Maar ja, wat blijkt? Zelfs de prominente GroenLinkser Anita de Horde (what's in a name?) blijkt vrolijk mee te doen met Airbnb. Alhoewel, vrolijk? Toen een Zuidafrikaanse kunstenares die haar woning had gehuurd niet precies op het afgesproken tijdstip het pand had verlaten, veranderde het humeur snel. De vriend van De Horde, Gijs D., duwde een mevrouw uit de entourage hardhandig van de trap, al roepend dat ze dat ze in Amsterdam waren, niet in Afrika. Op Facebook en Twitter wordt gerept van een racistisch incident. Gijs D. is opgepakt. Maar de Telegraaf (12-7-2017) weet van omwonenden dat het onmogelijk als een geval van racisme kon worden gezien. Ik citeer: "Buren van de ’Airbnb-smijter’ zijn onthutst over de racismebeschuldigingen die geuit zijn door de huurster van het appartement in de Amsterdamse Potgieterstraat. Zij vinden de bewoners juist heel betrokken, zeggen ze tegen deze krant. Bovendien is de pandeigenaresse een prominent en actief GroenLinks-lid." Dit is vaak de reactie als omwonenden wordt gevraagd naar een gepakte pedofiel, brandstichter of terrorist: Het was zo'n vriendelijke jongen. Mijn advies aan de Telegraaf: Hou op met het ondervragen van buren, dat is onzinjournalistiek. [Dank aan Nathalie Eimers]

Week 27: 2 juli - 8 juli 2017

Erdoganesk

In de NRC van 8-9 juli 2017 meldt columniste Herzberger dat Israël last heeft van een Erdoganeske omgang met vrijheden. De religieuze partijen in Israël zijn al even fel als de moslimpartij van Erdogan in Turkije. Het woord Erdoganesk bestaat ook al een tijdje in het Duits,terwijl het op twitter een hashtag is.

Turkije is geen bijzonder geval, maar lijkt onderdeel van een bredere trend richting onverdraagzaamheid. Uiteindelijk leidt zo'n trend tot bloedbaden, leert de geschiedenis. Denk maar aan de Kruistochten, Filips II en de Spaanse inquisitie, Lodewijk XIV met zijn katholiek-nationalistische agenda, het nationaal-socialisme en tegenwoordig IS. [met dank aan Gerard Lucas]

Bitterballenmotie

De Utrechtse VVD-fractie heeft bakzeil gehaald met zijn bitterballenmotie. Er lag een voorstel van de Partij voor de Dieren om op gemeenterecepties naast bitterballen met vleesragout erin ook vegetarische en veganistische hapjes te serveren. Maar de VVD was tegen. Wat is er mis met een bitterbal? Keuzevrijheid is natuurlijk een hoog goed, maar die betaal je maar uit eigen zak. Als de gemeente betaalt, eet je wat de pot schaft, en voor de VVD betekent dat maar één ding: bitterballen. Een helder standpunt, maar niet overtuigend voor de andere partijen. [met dank aan Nathalie Eimers]

Week 24: 11 juni - 17 juni 2017

Ademhalisten

Op 17 juni op de voorpagina van de Volkskrant: Onder ademhalisten. Een verwijzing naar een stuk verderop in de krant over de Utrechtse woongroep Contact en Muziek. Een van de leden van de groep, een vrouw van 62, is overleden aan ondervoeding. De woongroep, vier mensen, hadden in 2014 besloten om "voeding los te laten en te leven van licht, warmte, kleur, muziek en liefde". Mensen die dat doen heten Breatharians oftewel Ademhalisten. De Nederlandse lichtvoedingsgoeroe Bert Piloo, ook aangehaald in het stuk, wordt naar eigen zeggen gevoed door astraal licht. Een beetje kruidenthee of sap, en af en toe een rozijn schijnt nog wel te mogen. Het verhaal doet me denken aan de mortificatie van het vlees door monniken en nonnen. Zelfkastijding met de zweep, of fanatiek vasten. De devote non Maria Petyt (1623-1677) schrijft in haar autobiografie hoe ze door haar vasten visioenen van gebraden vlees kreeg: "hy [= de Boze] scheen my soo levendigh voor te brenghen de reucken van veelderande werme ghekockte spysen, principalijck van ghesoden ende ghebraden vleesch; het herte trocker naer, voor eenen Pater-noster oft twee tyts, tot dat ick dien lust ende appetyt hadde verloochent, ende aenden Beminden [= Christus] ghepresenteert, als een offerande van liefde" Honger als een offer. Na twee paternosters is het verlangen naar vlees weer voorbij. Kloosters waren de woongroepen van de Middeleeuwen en de Renaissance. Maria Petyt leefde geheel en al voor haar Beminde. De Utrechtse woongroep is niet christelijk, maar wel spiritueel. Ontmoetingen met vlinders hebben de rol van Christus overgenomen.

Formatiemagie

Verdorie, de formatie is alweer mislukt. Het overleg tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks is geknapt, en de formatiemagie van Herman Tjeenk Willink, voormalig onderkoning van Nederland, mocht niet baten, schrijft de Volkskrant van 13 juni 2017. Jesse Klaver krijgt de zwarte piet toegeschoven, en Herman "Perkamentus" Tjeenk Willink is terug bij af. Ook tovenaars kunnen niet heksen. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Toevoeging 17 juni: inmiddels is Tjeenk Willink ook al omschreven als hogepriester (FD), en Jedi (De Volkskrant): monnik, filosoof en ridder ineen. Overigens een mooie karakterisering van het begrip jedi.

Week 21: 21 mei - 27 mei 2017

Avocado-generatie

Geen begrip zo vaag als generatie. Hebt u enig idee in welk geboortejaar de babyboomers overgaan in generatie X, of wie er precies onder de Millennials geschaard worden? Naast deze min of meer algemeen gangbare generatiebenamingen zijn er ook nog allerlei denigrerende termen voor generaties, zoals de patatgeneratie (kon niet meer voetballen), de achterbankgeneratie (fietst niet meer zelf naar school of sportclub)en nu is er dan de avocadogeneratie: millennials die 19 dollar uitgeven aan toast met avocado of 4 dollar aan koffie (aldus een zure Australische miljonair die probeerde uit te leggen waarom de jeugd van nu nooit een eigen huis zal kunnen kopen.) Er schijnt nog nooit een generatie gedeugd te hebben in de ogen van de voorgaande. Het vreemde daarbij is dat iedere generatie het resultaat is van de genen en opvoeding van de vorige. Afijn, volgens de Volkskrant valt het allemaal reuze mee met deze generatie. Maar ja, dat is dan wel weer een stuk geschreven door een millennial. [Met dank aan Annette Hoeksema]

Week 20: 14 mei 2017 - 20 mei 2017

Feyenoordvrij

Dit was de week van Rotterdam, en van iedereen die Feyenoord een warm hart toedraagt. De mannen van geen woorden maar daden maakten het eindelijk waar, op 14 mei 2017, en werden landskampioen dankzij drie doelpunten van aanvoerder Dirk Kuyt. Dat was de bekroning van een jaar waarin Feyenoord vanaf het begin bovenaan stond, en op geen enkel moment die 020-ploeg boven zich hoefde te dulden. De competitie bleef niettemin spannend tot de laatste minuut. Ajax stond maar een puntje lager, dus elke misstap... Maar nee, geen misstap deze keer, en de Coolsingel werd maandag het toneel van schorre kelen en huilende mannen en hossende vrouwen. De schooljeugd had vrij gekregen. Feyenoordvrij. [Dank aan Nathalie Eimers]

Week 18: 30 april 2017 - 6 mei 2017

Vergistoerist

Na de vergismoord is er nu de vergistoerist. De Speld van 1 mei 2017 bericht over vier Deense toeristen die in Woerden zouden zijn gesignaleerd. Ze verkeerden abusievelijk in de mening dat het daar wel eens "leuk" zou kunnen zijn. Weer een ander type dan de vergistoeristen die op 30 april in oranje gestoken naar Amsterdam komen om daar Koninginnedag te vieren, daartoe aangespoord door een oude reisgids. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Verdronkenkalfitis

Carolien Roelants gebruikt dit woord in haar column in de NRC van 18 april. Gerard Lucas schrijft me hierover: "Waarom de put en de lakse boer er nog bij halen, dit voldoet." Inderdaad, het woord vereist amper toelichting. Spreekwoorden hebben het moeilijk tegenwoordig. Ze zijn wat lang, en halverwege kan de hoorder ze al zelf aanvullen. Daarom duiken steeds vaker ingedikte spreekwoorden op, zoals in dit woord, maar ook in de vorm van uitdrukkingen. Zo lees ik vaak: De soep wordt niet zo heet gegeten, hoor! De oorspronkelijke toevoeging: als hij wordt opgediend, kan dan gevoeglijk achterwege blijven.

Teledildonica

Een mal woord, een aanpassing van het Amerikaanse woord teledildonics, aldus Ton den Boon van de Taalbank. Het wordt gebruikt voor sex met hulpstukken, en dan wel van de moderne soort, met VR-bril, of stoeirobot. Het verschijnsel is nog wat pril, maar men vermoedt een nieuwe markt te kunnen aanboren. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Beursbokito

Bokito, de uit Blijdorp ontsnapte mannetjesgorilla, blijft tot de verbeelding spreken. Nu.nl geeft beursadvies door: ga niet als een beursbokito op jacht naar kortetermijnrendementen. Een beursbokito is dus een woeste jager op geld. Het stukje doet me denken aan een verhaal dat ik eens las over beleggingsfondsen. Omdat de factor toeval niet onbelangrijk is bij succesvol beleggen, had iemand een beleggingsfonds vergeleken met een groep apen, die met darts mochten werpen naar logo's van aandelenfondsen. De aandelen die ze troffen werden aangeschaft. Op de wat langere termijn deden de apen het even goed als hooggeschoolde beleggers. Of was dat nou een broodje-aap-verhaal? [met dank aan Ton van der Wouden en Nella Scholtens]

Geldezel

We blijven nog even in het dierenrijk. Geldezels zijn lieden die hun bankrekening beschikbaar stellen voor criminelen. Andere naam: katvanger. Het Woord van de Week ontvangt wel eens verzoeken namens (onder andere) de weduwe van een Nigeriaanse dictator om als geldezel te dienen, tegen een fikse vergoeding uiteraard. Maar we zijn geen ezels, en trappen er niet in. [Dank aan Matthijs Hulleman]

Week 14: 2 april - 8 april 2017

Jubelton

Ook dit jaar mag hij weer van de belasting worden afgetrokken, de jubelton, een belastingvrije gift van (maximaal) honderdduizend euro voor kindlief, mits die gebruikt wordt voor de aanschaf van een huis. Wilt u een ton geven aan uw motorclub voor een eigen honk? Dan krijgt u geen aftrek. Is uw kind ouder dan 40? Dan geen aftrek. Iets leuks voor uw maitresse of uw jonge broer? Geen aftrek. Een bejaardenwoning voor uw ouders dan maar? Neu, dat zijn geen kinderen, en bovendien vast ouder dan 40. Heeft u geen geld om weg te geven? Dan krijgt u he-le-maal geen aftrek. Wie denkt u wel dat we zijn? Gekke Gerrit zeker. [Met dank aan Nella Scholtens]

Week 13: 26 maart - 1 april 2017

Vergismoord

De moord op de dj Djordy Latumahina blijkt een vergismoord te zijn, zo meldt Nu.nl van 28 maart. Een gifmoord is een moord die gepleegd wordt door het mengen van gif door een versnapering. Een wurgmoord geschiedt via wurging. Een lustmoord is het resultaat van het botvieren der lusten. En een vergismoord geschiedt ('t is zonde) per vergissing. Oeps! [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 9: 26 februari - 4 maart 2017

Premierabel

U kent vast de uitdrukking "Het oog wil ook wat". U mag daar van mij aan toevoegen: En het oor ook. Want er zijn woorden die fatsoenlijk, zelfs een tikje sjiek - pardon, chique - ogen, tot je ze gaat uitspreken. Pre-mie-rabel, prem-jee-jabel, hoe je het ook probeert, het bekt niet, zeg maar gerust het bekt beroerd. De eerste uitspraak deugt niet omdat het niet klinkt als premier, de tweede niet vanwege de overdaad aan j-klanken. Het Nederlands kent die amper, afgezien van enkele malle woorden als jajem, jujubes en jojo. Daarom is professorabel ("geschikt geacht voor het ambt van professor") beter, want beter bekkend, dan premierabel. [Met dank aan Gerard Lucas die dit woord uit de NRC opdiepte.]

Enveloppegate

Nog maar nauwelijks bijgekomen van Patriesgate (natte sekstape van Patricia Paay is tegen haar zin online gezet) wordt Nederland opgeschrikt door enveloppegate. Althans dat deel dat opblijft voor de Oscars (of er de volgende dag op YouTube naar kijkt). De winnaar is... Oeps, verkeerde enveloppe. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Dubiofossielen

Het gaat hier om fossielen die het misschien wel helemaal niet zijn. Gesteente met buisvormige holten die kunnen wijzen op de allereerste eencelligen op aarde, of misschien ook wel niet. Want gesteente bevat wel eens vaker dunne holten. Overigens een mooi woord. Straks kunnen we verdachten aanduiden als dubiodaders, en verloofden als dubiobruiden. Schrap dat laatste voorbeeld maar, dat klinkt niet helemaal tof. Een beetje een dubioaanwinst voor de Nederlandse taal. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 8: 19 februari - 25 februari 2017

Laptoptrainers

Het Dagblad van het Noorden van 25 februari 2017 luidt de alarmklok: Voor het eerst in tijden wordt het Nederlandse voetbal royaal voorbijgestreefd door de Belgen, zowel op nationaal niveau als, wat korter, ook op clubniveau. Een aantal trainers wordt gevraagd wat hiervan de reden kan zijn. Allen noemen "Zeist" als probleem, maar Aad de Mos weet er nog een paar: laptoptrainers en kunstgrasvelden. Huiveringwekkend.

Kwakkelsenior

Dat het niet zo goed gaat in de zorg zal u bekend zijn. Jaren van bezuinigingen en een vergrijzende bevolking gaan niet samen. De nieuwste noodkreten komen van de ziekenhuizen waar bejaarde patiënten na hun behandeling niet naar huis kunnen, omdat ze daarvoor te veel zorg nodig hebben, terwijl de verpleeghuizen vol zitten. Ze blijven daarom dure ziekenhuisbedden in beslag nemen. De Telegraaf (22-2-2017) kopt: Kwakkelsenior klem na ziekbed. Maar het is niet de kwakkelsenior die klem zit, maar het ziekenhuis, dat nieuwe patiënten zou willen helpen, maar niet met goed fatsoen van zijn oude patiënten kan afkomen. Onze voorouders wisten het al: Goedkoop is duurkoop, en de kost gaat voor de baat uit. Laten we toch eens gaan investeren in meer verpleeghuizen voor ouderen. Voordat het de spuigaten uitloopt.

Week 6: 5 februari - 11 februari 2017

Presidentsfluisteraar

Steve Bannon, de conservatieve raadgever van Donald Trump, wordt in de Groene Amsterdammer van 9 februari 2017 een presidentsfluisteraar genoemd. Na Poetinfluisteraar en mozzarellafluisteraar opnieuw een fluisteraar in het WvdW, en ditmaal eentje die het oor heeft van de machtigste man ter wereld. Nu maar hopen dat wat het ene oor ingaat, het andere weer uitgaat, want van deze fluisteraar heeft het Woord van de Week geen al te hoge dunk. [Ton van der Wouden meldt nog andere fluisteraarwoorden als babyfluisteraar. Zelf is hij als informant van deze rubriek een taalfluisteraar.]

Klimaatontkenners

Climate skeptics worden door de tegenpartij ook wel climate deniers genoemd, in het Nederlands klimaatontkenners. Niet dat iemand denkt dat deze sceptici het bestaan van een klimaat ontkennen ("hoezo klimaat? - hier hebben we alleen maar weer"). Wel twijfelen ze eraan of dit klimaat aan een door mensen veroorzaakte verandering onderhevig is. Het zijn dus klimaatveranderingdoormenselijkeoorzaakontkenners. Want dat het klimaat weleens verandert weten de sceptici ook. Ze hebben heus ook wel gehoord van de ijstijd, en gek genoeg verdenken ze de wetenschappers er niet van die hele ijstijd te hebben verzonnen. Onze sceptici zijn dus zeker weten geen klimaatveranderingontkenners. Hoog tijd om eens wat precieser in ons taalgebruik te worden, zoals Robert Bradley Jr. nog kort geleden in Forbes Magazine bepleitte ('Climate Denier': Imprecise, Fallacious and Hateful), want ja, imprecies, ongerijmd en haatdragend zijn we allerminst bij het Woord van de Week. Wij kiezen voor: klimaatveranderingdoormenselijkeoorzakenbetwijfelaars. Klinkt toch veel leuker dan klimaatontkenner. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 2: 8 januari - 14 januari 2017

Twilderen

De Groene Amsterdammer van 12 januari lanceert een paar nieuwe werkwoorden voor de activiteiten van twitterende polici: trumpetteren en twilderen. Donald J. Trump en Geert Wilders trumpetteren en twilderen er lustig op los. Twitter verandert van een digitale hangplek voor jongeren steeds meer in een medium waarin beroemdheden contact houden met een schare van volgelingen. De aard van de tweet vereist bondigheid en staat haaks op genuanceerdheid, inhoudelijkheid, kalmte, detail, evenwicht. Trump en Wilders zijn digitale marktkooplui die hun waar uitventen in kreten.

Week 1: 1 januari - 7 januari 2017

Uiervers

Samenstellingen van een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord zijn vaak gebaseerd op een vergelijking: pijlsnel = zo snel als een pijl, huizenhoog = zo hoog als huizen, hondstrouw = zo trouw als een hond. Soms ligt de vergelijking een tikkeltje ingewikkelder: moedernaakt is niet zo naakt als een moeder, maar zo naakt als je bent als je uit je moeder komt, bij geboorte. Zo lijkt ook uiervers te werken: uierverse melk (aangeraden in de NRC van 5 januari in een recept voor gehakttaart) is melk zo vers als melk direct uit de uier. Niet: zo vers als een uier. Intussen lijkt dit een nutteloos woord: geen enkele supermarkt biedt uierverse melk aan. Misschien als u kampeert bij de boer lukt het een keertje. Veel succes met de gehakttaart op het kampeerprimusje. [Met dank aan Gerard Lucas]

2016

Week 48: 27 november - 3 december 2016

Pictocide

Uit de NRC van 30 november 2016:

In een interview in deze krant kwam ik voor het eerst het begrip ‘pictocide’ tegen. Portrettenmoord. De Britse historicus Simon Schama gebruikte het woord voor de vernietiging van het portret van de 80-jarige Winston Churchill, geschilderd in 1954 door Graham Sutherland. Flatteus is dat portret niet, mooi wel, maar daar had de weduwe tabak aan. Ze wilde voorkomen dat dit beeld invloed zou hebben op haar mans nalatenschap.

Even afgezien van het feit dat de weduwe eerder lak dan tabak zal hebben gehad aan het mooie schilderij, betreft het een opmerkelijk woord, goed vertaald in de NRC in de kop Portrettenmoord. Moord op een portret. Een geval van personificatie waarbij we menselijke eigenschappen toeschrijven aan portretten. Het omgekeerde kan ook: zo zei mijn moeder wel eens "Wat een lelijk portret!" als iemands hoofd haar niet aanstond. [Met dank aan Gerard Lucas]

Rock-n-roll-dammer

Een oxymoron is een stijlfiguur waarin twee tegengestelde begrippen gekoppeld worden. Paul Celans Todesfuge begint met de regel "Schwarze Milch der Frühe wir trinken sie abends". Dichters houden van deze stijlfiguur. Jan Groenendijk, de 18-jarige die momenteel met Roel Boomsma strijdt om het wereldkampioenschap dammen, meldt in de NRC van 2 december: "Nee, ik ben geen rock-'n-rolldammer" Alsof die bestaan!

Oefenvijand

Soms schieten we bij het Woord van de Week even in de hik van het lachen. In een nieuwsitempje over militaire oefeningen, waarbij getraind werd op een terroristische aanval op infrastructuur werd een officier aangeduid als oefenvijand. Aangenaam kennismaken: Ik ben vandaag uw oefenvijand. Maak uw borst maar nat.

Week 47: 20 november - 26 november 2016

Ruitenwisserrukker

Uit De Telegraaf van 22 november 2016:

De ruitenwisserrukker uit Delft is ontmaskerd. De 29-jarige man, die mogelijk zestig autobezitters uit de prinsenstad heeft gedupeerd, is op heterdaad betrapt. Agenten in burger, die deel uitmaken van het speciale Flexteam, zagen dat de vandaal in de omgeving van de Meerkoetlaan in de wijk Tanthof een ruitenwisser van een auto rukte. Waarom de man zich de afgelopen twee weken uitleefde op geparkeerde wagens is niet bekend. Hij wordt nog gehoord.

Bij de politie kwamen in totaal 42 aangiftes binnen. De incidenten zorgden voor grote onrust onder de wijkbewoners, die vreesden voor taferelen zoals onlangs in het Westland. In de glazen stad werden honderden banden lekgeprikt. De verdachte kon worden aangehouden op basis van camerabeelden.

Kwisvraag voor de vaste lezers van deze rubriek: Wat hebben dolfijnen en ruitenwissers gemeen? [Met dank aan Nathalie Eimers]

Geltrein

Om gladde rails berijdbaarder te maken, gebruikt de NS speciale geltreinen, die zand en metaaldeeltjes strooien over glibberige rails, niet te verwarren met geldtreinen. Binnenkort in de krant: dyslectische overvallers beroven geltrein. [Dank aan Ton van der Wouden]

Week 46: 13 november - 19 november 2016

Moordvader

Een berichtje uit het Algemeen Dagblad (9-9-2016):

Oud-advocaat knoopt relatie aan met ex van 'moordvader'

De voormalige advocaat van Remko V., de Dordtse vader die wordt verdacht van moord op zijn zoontje Tygo en tegen wie deze week 14 jaar cel is geëist, heeft een relatie aangeknoopt met de toenmalige vriendin van V. De raadsman legde de verdediging drie weken geleden plots neer vanwege deze belangenverstrengeling.

Het woord moordvader is wat dubbelzinnig. Naast een vader die moordt, kan de term slaan op een vader uit duizenden, een topvader. Nu zijn woorden wel vaker ambigu, maar zelden zullen twee betekenissen zo diametraal verschillen. [Met dank aan Matthijs Hulleman]

Week 45: 6 november - 12 november 2016

Kijksluiter

In plaats van de bijsluiter te lezen bij uw medicijnen, kunt u tegenwoordig ook naar een internetfilmpje kijken waarin alles wat u dient te weten wordt toegelicht. De kijksluiter. Het is een wat wonderlijk woord. Een bijsluiter heet zo omdat hij bij de medicijnen wordt bijgesloten. Logisch, nietwaar? Een kijksluiter daarentegen sluit niets, wordt ook niet ingesloten bij de medicijnen, en het woord bestaat enkel bij de gratie van het woord bijsluiter, waarop het als het ware meelift. Mijn eerste associatie bij dit woord was dagsluiter, een figuur die heel vroeger, in de tijd van de zwartwit-televisie, de uitzendingen van de publieke omroep afsloot met een stichtelijk woord. Daarmee sloot hij niet zozeer de dag af, als wel het televisiekijken. Een echte kijksluiter dus. [Met dank aan Dicky Gilbers]

2-eurolid

Wilt u graag meestemmen in de verkiezingen voor de lijsttrekker van de PvdA, en hebt u daar wel 2 euro voor over? Jammer, de PvdA heeft daar een stokje voor gestoken. De Telegraaf van 24 oktober meldt tenminste dat de PvdA "een streep zet door het 2-eurolid". Niet door het lidmaatschap, of het plan om mensen voor 2 euro lid te maken zodat ze mee kunnen stemmen, nee door het lid zelf. Nou ja, zal wel een foutje zijn. Ze bedoelen vast het plannetje. Strepen door leden trekken doen we niet in Nederland, zelfs niet bij de PvdA. Je kunt trouwens wel lid worden voor 2 euro, maar dat is dan per maand, met automatische verlenging. Dat komt me bekend voor, van een boekenclub waar ik maar niet vanaf kon komen. Wel weer heel anders dan bij de PVV, waar ze maar 1 lid hebben (van wie mij niet bekend is hoeveel contributie hij betaalt), en die elke keer Geert Wilders blijkt te nomineren. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 42: 16 oktober - 22 oktober 2016

Samenzweerderitis

De Groene Amsterdammer van 20 oktober meldt dat de Amerikaanse presidentskandidaat Donald J. Trump last heeft van samenzweerderitis. Dit ziektebeeld lijkt een beetje op paranoia. Paranoïde mensen menen dat "men" het op hen voorzien heeft. Lijders aan samenzweerderitis wéten dat de wereld van complotten aan elkaar hangt. Het is bij hen geen waan, maar een feit. In het geval van Trump staat het volgende als een paal boven water: de media (allemaal, behalve misschien de Russische staatszenders) spannen samen tegen hem, zelfs Fox News is amper te vertrouwen, en Wall Street lust hem ook al niet. Worden deze vijanden allemaal aangevoerd door "crooked" Hillary? Nee, want Trump weet zeker dat ook zij maar een marionet is. Wie o wie zit Donald toch zo dwars? Welke schimmige figuren trekken aan de touwtjes?

Week 41: 9 oktober - 15 oktober 2016

Doorstartkalifaat

De Groene Amsterdammer van 13 oktober 2016 noemt Zuidoost-Azië als mogelijk nieuw speelterrein voor de terroristen van de Islamitische Staat. Tegelijk heeft IS het moeilijk in haar eigen gebied, een krimpend deel van Irak en Syrië. Het kalifaat is ten dode gedoemd, lijkt het, met Amerikanen, Russen, Fransen, Syrische regeringstroepen, Koerden en Sjiieten die het allemaal op hen voorzien hebben. Tijd wellicht, speculeert de Groene, voor een doorstartkalifaat.

Loserclowns

Het Woord van de Week houdt de vinger aan de pols. We volgen rages en mediasensaties, mannen en vrouwen van het uur, en de politieke trends, maar ook de angstgolven die van tijd tot tijd over ons heen slaan. Ooit waren we als de dood voor poederbrieven of schoenbommen, nu waart het spook van de horrorclown door Nederland. Overgewaaid uit Amerika jaagt dit duistere schepsel kleine kinderen de stuipen op het lijf, zoals kort geleden in Almere. Herinneringen aan Oude Pekela komen weer boven. Gelukkig houdt de politie het hoofd koel. De clowns zouden, volgens een persbericht van de politieregio Oost-Nederland loserclowns zijn, en puberaal en sneu.

Wacht maar agentje, denkt de horrorclown, tot ik jouw kindertjes eens goed te grazen heb genomen. Criminelen krijgen al jaren stigmatiserende benamingen als boef, schurk of onverlaat naar het hoofd geslingerd door oom agent en het publiek, maar die laten zich daardoor toch niet tegenhouden? [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 40: 2 oktober - 8 oktober 2016

Trumpenproletariaat

In een artikel over hedendaags populisme in de Groene Amsterdammer van 6 oktober lanceert Princeton-hoogleraar Jan-Werner Müller de term trumpenproletariaat, gemodelleerd naar Karl Marx' Lumpenproletariat. Karl Marx beschouwde sommige delen van de arbeidersklasse als gedegenereerd, zoals bedelaars, hoeren, en boeven. Het trumpenproletariaat, de aanhangers van de Republikeinse magnaat en presidentskandidaat Donald J. Trump, betreft vermoedelijk een ander deel van de bevolking. [Met dank aan Nella Scholtens]

Plofstuderen

We hebben in deze rubriek al eens de plofvis en de plofprof langs zien komen. Maar vlak ook de studenten niet uit. Mare, het blad van de Leidse universiteit, nam 6 oktober het woord plofstuderen in de mond voor de brave Bussemakerstudent die in 4 jaar BA en MA doet, die geen boetes oploopt of nog erger, onderweg van studie verandert, die niet in de kroeg of op de sociëteit te vinden is, maar thuis aan de studie, om maar geen studieschulden op te lopen, en die na vier jaar van toeten noch blazen weet. Als vlees niets mag kosten, krijg je vanzelf de plofkip. Als de studie voor een appel en een ei moet, ontstaat de plofstudent. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 38: 18 september - 24 september 2016

Treitervlogger

De Telegraaf van 24 september kopt: "Treitervlogger door collega aangevallen." Niet alleen rappers gaan elkaar te lijf, nu krijgen ook hoodvloggers uit de wijk Poelenburg in Zaandam het met elkaar aan de stok. Lekker potje matten terwijl de camera loopt. In dit geval was Ismail Ilgun, de "treitervlogger" die een tijdje geleden de politie tartte, het slachtoffer. Premier Mark Rutte had in het programma Zomergasten al laten weten dat Ilgun diende op te pleuren, en een behulpzame collega-vlogger besloot Mark een handje te helpen bij het doen oppleuren. Ilgun heeft inmiddels spijt, en Nederland zijn excuses aangeboden. Misschien ontwikkelt hij zich van treitervlogger tot knuffelvlogger. Dan mag hij volgend jaar wellicht meedoen bij Zomergasten.

Ontbijtkoekmiljonair

Het rommelt al een tijdje bij de KNVB. Het Nederlands Elftal presteert niet, en de bobo's worden onrustig en stappen bij bosjes op. Zo ook Johan Lokhorst, die miljonair werd na de verkoop van Peijnenburg. Hij was al een tijdje de risee van Johan Derksen en zijn kompanen bij Voetbal International na enkele onhandige uitspraken. Voor Derksen c.s. was het toen naar hartelust happen naar Peijnenburg. [Met dank aan Helen de Hoop]

Wetenschoft

De heer Hans Hirs, lezer van deze rubriek, heeft dit woord bedacht voor frauderende geleerden. Het bestond nog niet, nu dus wel. De aanduiding suggereert een minder positieve grondhouding ten aanzien van het verschijnsel wetenschapsfraude. Nog een paar suggesties nu we toch aan het schelden zijn: wetenschurk, wetenschobbejak, wetenschavuit, wetenschande, wetenschorem. Al eerder werd in deze rubriek de term slodderwetenschap, uit de koker van Pim Levelt, genoemd, naar aanleiding van het werk van de verguisde Diederik Stapel.

Week 37: 11 - 17 september 2016

Doorkleuteren

Staatssecretaris Sander Dekker heeft deze week gewaarschuwd tegen het doorkleuteren: kinderen een jaar extra op de kleuterschool te laten zitten, bijv. omdat ze in oktober geboren zijn. Dat zou leiden tot onnodig tijdverlies bij de plakkende, vingervervende, zingende en kleiende kleuters. In die tijd kunnen ze ook het alfabet en de tafel van 2 leren. Het woord doorkleuteren slaat kennelijk aan, want in de NRC van 15 september heeft Christiaan Weijts het over doorkleuterende stenenstapelaars. Hij bedoelt hiermee architecten van saaie kantoortorens zoals de Rotterdamse Zalmhaventoren, die het volgens hem niet halen bij de spectaculaire bouwwerken die er momenteel in China of Dubai worden gebouwd. Ik vind het een beetje flauw van Weijts om zijn onvrede met deze gebouwen op het bordje van de architecten te leggen, in plaats van hun zuinige opdrachtgevers die graag toonaangevend voor een prikkie willen zijn. [Met dank aan Annette E. Hoeksema]

Tienkilometerei

Nog een Pokémonwoord [met dank aan Mark de Vries]. Wat is een tienkilometerei? Ik citeer een website: "Een handig middel voor Pokémon Go om zeldzame Pokémon te krijgen die je niet snel in het wild tegenkomt, is het uitbroeden van Pokémon eieren. Door een ei in een Egg Incubator te stoppen en enkele kilometers te lopen, broed je een Pokémon uit." Het woord van de week vraagt zich af of we jongeren niet ook met zulke eieren kunnen belonen voor autowassen, kamer opruimen, etc.

Week 35: 28 augustus - 3 september 2016

E-nummerangst

Het Dagblad van het Noorden van 1 september bevat een stuk over E-nummerangst. Ik citeer: "E-nummers zijn kunstmatige stofjes in de voeding." Eigenlijk klopt dit niet. Er zitten geen nummers in uw voeding, wel kunstmatige stofjes als smaakversterkers en houdbaarheidsverlengers die in plaats van een lange chemische definitie een E-nummer hebben gekregen. E-nummers zijn dus benamingen van stofjes. Als u bang bent voor nadelige gevolgen, hebt u geen E-nummerangst, maar angst voor synthetische stoffen. Dat die stoffen door de Europese Unie goedgekeurd en van een nummer zijn voorzien maakt ze alleen maar creepier.

Pokemonpaal

De zomer van 2016 was de zomer van Pokemon Go, het nieuwe spelletje voor de mobiele telefoon waarmee je op Pokemonmonsters in de buitenwereld kunt jagen. Voor het eerst zitten gamers niet meer thuis achter de Xbox of Nintendo, maar gaan ze op pad. Na de Pokemonversies voor spelcomputers, de pokemonkaarten en de pokemonmuntjes van Super de Boer is Pokemon erin geslaagd opnieuw een rage te worden. Zelfs in het Witte Huis werden pokemonners aangetroffen, en voor de burelen van het Woord van de Week. Kijkduin was er als de kippen bij en heeft een Pokemonpaal onthuld met een afbeelding van Pikachu, no 25 op de Pokédex. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Terrasstad

Wat denkt u is een terrasstad? Een stad die tegen een berghelling is opgebouwd? Een stad met veel terrasjes? Het zou allemaal kunnen, maar Trouw van 29 juli laat nog een derde mogelijkheid zien. Daar wordt gerapporteerd over een consumentenonderzoek dat laat zien dat Breda de goedkoopste terrasstad is van Nederland en Amsterdam de duurste. Een rondje van 2 koffie, 2 fris, 2 bier en 2 rosé kost in Breda gemiddeld 20,43 euro, en in Amsterdam 23,60. De goedkoopste terrasstad is dus de stad met de goedkoopste terrasjes. Daarmee is terrasstad een woord als wijnjaar: het verlangt een bijpassend adjectief. 1976 was een goed wijnjaar, of een slecht wijnjaar, afhankelijk van of u Zuidafrikaanse of Franse wijn bedoelt. Maar niemand zal u lastigvallen met de mededeling dat 1976 een wijnjaar was. Duh, elk jaar wordt er wijn verbouwd. 1976 was een wijnjaar is een mededeling van het type: Piet heeft een gewicht, en Jantien heeft een lengte. Is Breda een terasstad? In ieder geval de goedkoopste terrasstad.

Maar er is meer. Niet alleen is er onderzocht waar de goedkoopste rondjes gegeven worden, maar het onderzoeksbureau heeft die afgezet tegen de gemiddelde inkomens. Dan heb je het over terraskoopkracht, en laat die nou in Groningen het laagst van Nederland zijn. Gemiddeld kan een Groninger zich 16,2 rondjes per week veroorloven. Landelijk is dat 18,6. Dus mocht u binnenkort naar Groningen komen, graag zelf tracteren! [Dank aan Ton van der Wouden]

Week 28: 11 juli - 16 juli 2016

Azc-nee'er

Een van de bronnen waaruit de Nederlandse taal af en toe put om nieuwe woorden te fabriceren, een activiteit die nooit stopt zoals de lezers van deze rubriek maar al te goed weten, is de kretologie. Korte kreten lenen zich met een paar handige ingrepen goed voor het vormen van nieuwe woorden. Zo hadden we bandebommers ("Alle kernwapens de wereld uit, te beginnen in Nederland!"), wegmetonzers en nimby's ("Not in my backyard!"). Tot de nimby's wordt nu ook de groepering van de azc-nee'ers gerekend (spelling in de Groene Amsterdammer van 14 juli 2016, of is het toch azc-neeër?).

Week 27: 3 juli - 9 juli 2016

Probleembevers

Op dezelfde dag dat er bericht wordt dat honderden probleemjongeren worden "rondgepompt" in ggz-instellingen, meldt de Volkskrant (4 juli 2016) over een groep probleembevers in de provincie Limburg. Ze knagen er ongeremd op los. De provincie heeft een beroep gedaan op de andere provincies om een aantal bevers over te nemen, maar zonder succes. De bever dreigt draagvlak te verliezen onder de bevolking, ondanks een provinciaal beverprotocol met bijbehorende bevervisie. Of het rondpompen van probleembevers de oplossing is, blijft vooralsnog een academische vraag. Misschien dat een beverprofessor hier eens naar kan kijken in het kader van een bevervisie 2.0. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 25: 19 juni - 25 juni 2016

Regret-xit

De Brexit is een feit. De Britten hebben, vrij nipt, gekozen om uit de EU te treden in een referendum waarvan de uitkomst behoorlijk onverwacht was. Eerder dreigde al een Grexit. De website Vox meldde dat de eerste spijtoptanten zich al gemeld hadden. Ze hadden niet verwacht dat een Brexit ook echt zou gebeuren en nu zitten ze met de brokken. Vox kopt: Regret-xit, en daarmee is, zoals Marijke de Belder liet weten op Facebook, -xit een suffix geworden. Bij Brexit kun je het woord opdelen als Br+exit, maar hier lukt dat niet. Het resultaat is een ware tongtwister.

Roofbutler

In hotel Huis ter Duin in Noordwijk is een butler actief geweest die diamanten uit de safe liet vervangen door nepstenen. De Telegraaf weet te melden dat ook de "sympathieke voetballer" Dirk Kuyt slachtoffer is geworden van deze butler-boef. Het klinkt allemaal als een detectiveroman uit de oude doos. Alleen Hercule Poirot ontbreekt nog. [Met dank aan Annette E. Hoeksema]

Week 21: 22 mei - 28 mei 2016

Streepjesnederlanders

Annabel Nanninga, columniste, meldt in een interview in de Volkskrant van 28 mei: "Ik noem mensen neger, Turk of Marokkaan en doe niet aan streepjesnederlanders." Het maakt voor Nanninga dus niet uit hoeveel generaties voorouders al in Nederland wonen: je blijft wat haar betreft gewoon neger, Turk of Marokkaan.

Bakfietsgrachtengordelvrouwen

Dit woord, genomineerd door Ton van der Wouden [dank, Ton!], komt uit hetzelfde interview met Annabel Nanninga als streepjesnederlanders (zie boven): "Vervolgens zeggen die ontzettend lieve goedbedoelende bakfietsgrachtengordelvrouwen en de Pechtoldjes van deze wereld - die zelf niet in dat soort buurten wonen - dat er ook blanke billenknijpers zijn en dat mensen in Staphorst ook niet van homo's houden" De context van deze mededeling kunt u zelf wel invullen. Het lange woord laat zien dat als Nanninga niet aan streepjesnederlanders doet, dit niet voortvloeit uit een afkeer van lange woorden.

Tailgaten

Tailgaten is het in iemands kielzog naar binnen glippen op een station zonder gebruik te maken van een geldig vervoersbewijs. Wim Pijbes, directeur van het Rijksmuseum, is zo goed om zijn volgers op Twitter hier nog even op te wijzen. Kijk, zo leer je weer wat Engels erbij en bespaar je je portemonnee een boete van 90 euro. Win-win noemen ze dat in het Engels. Tel uit je winst, is de Nederlandse versie. [Dank aan Nathalie Eimers]

Week 20: 15 mei - 21 mei 2016

Smombies

Niet echt een Nederlands woord, maar een samenvoeging van twee ook in onze taal gangbare woorden, smartphone en zombie. Smombies zijn totaal op hun mobieltjes gefixeerde wezens die een gevaar vormen in het verkeer, op school en aan de universiteit streng in de gaten moeten worden gehouden door docenten en aan tafel ronduit vervelend gezelschap. In Zweden zijn er al waarschuwingsborden voor gemaakt.

Maar interessanter nog dan het fenomeen van de smombie, is voor een taalkundige het woord smombie zelf. De lettergreep smom is namelijk behoorlijk vreemd. In onze taal zijn lettergrepen van de vorm X-Y-Z-Y niet zo best als X een medeklinker is, Y een sonorante medeklinker, Z een klinker, en Y een voorkomen van dezelfde sonorant. Sonorante medeklinkers zijn nasalen (m,n,ng) en liquida (l,r). Ik illustreer in onderstaande tabel de mogelijkheden aan de hand van clusters met een s, behalve bij de r, omdat sr-clusters in het Nederlands niet gangbaar zijn (afgezien van leenwoorden als Sri Lanka, en mensen die schr uitspreken als sr). Voor de r heb ik daarom pr-clusters genomen, maar kr-clusters zouden ook gebruikt kunnen worden om het verschijnsel te illustreren. Wat alles nog vreemder maakt is dat Y-Z-Y vaak wel OK is, behalve bij de r, die daar ook niet van moet hebben. Denk maar aan woorden als mom, non, lol, lel, mum.

sonorant	foute lettergreep	goede lettergreep
n	snan, snin, snon, snen, snun	snap, snik, snot, snert, snurk
m	smam, smim, smom, smem, smum	smak, smid, smok, smet, smul
l	slal, slil, slol, slel, slul	slap, slip, slot, slet, slurf
r	prar, prir, pror, prer, prur	prat, prik, prof, pret, prut

[Met dank aan Nella Scholtens]

Beursganggolf

De dreigende Brexit is een beetje als de millenniumbug: we worden er langdurig voor bang gemaakt, en als het allemaal achter de rug is, halen we er onze schouders over op. Alleen de beurzen zijn er echt nerveus van geworden, en tal van bedrijven willen nu snel naar de beurs om een beursdepressie voor te zijn die dreigt bij uittreding van Groot-Brittannië uit de EU. Vandaar de huidige beursganggolf. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 19: 8 mei - 14 mei 2016

Zakdoekjesleggers

"Zakdoekjesleggers. Roemeense bedelaars rukken op in het openbaar vervoer. Ze ‘verkopen’ pakjes zakdoekjes aan reizigers." Ze leggen er een bedelbriefje bij en komen even later langs om geld op te halen. Aldus de NRC van 12 mei 2016. Het is bedelen in de verkapte vorm van een transactie. Het doet denken aan de kerst- en andere kaarten die goede doelen soms sturen aan beoogde donateurs, samen met een bedelbrief en acceptgirokaart. Door iets te geven creëer je de goodwill voor een tegenverzoek. [Met dank aan Nella Scholtens]

Week 15: 10 april - 16 april 2016

Beleidshomeopathie

Het zijn niet alleen journalisten en copywriters die nieuwe woorden maken. Ook politici kunnen er wat van. Deze week nam PvdA-woordvoerder Duco Hoogland het woord beleidshomeopathie in de mond om subsidieregelingen te laken waarvan niet kon worden vastgesteld of ze werkten. Overigens is dat te veel eer voor de homeopathie. Dat is niet een methode waarvan we niet weten of die werkt, maar een methode waarvan we inmiddels wel weten zijn dat-ie niet werkt.[Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 14: 3 april 2016 - 9 april 2016

Klusnullen

Het valt niet mee om nog wat centen over te houden tegenwoordig. Off-shore bedrijfjes in Panama blijken ineens een probleem, nu de panamapapers op straat liggen. Shiiiit! Je moet al heel creatief zijn. Bijvoorbeeld: Je laat je kasteeltje in Warmond opknappen door eerstejaars van het corps. Moet je wel de juiste connecties hebben natuurlijk, maar die had Ard van der Steur. Zelf was hij een gewaardeerd oud-lid van het Leidse studentencorps Minerva. Dat stuurde eerstejaars, aangeduid met klusnullen, erop uit om zo nuttige maatschappelijke ervaring op te doen bij relevante delen van de samenleving. Ze hielpen Ard met verfkwast en klopboor, en kregen dan een lekker slobberwijntje, stel ik me zo voor. Al klussend brengen deze heerlijke jongelui de participatiesamenleving in de praktijk. Of, zoals Johan Cruyff het placht te zeggen: Laat de bal het werk doen!

Paarshaat

Deze week hebben de Nederlandse kiezers per referendum het assocatieverdrag met Oekraine verworpen. Nu is het grote duiden begonnen. Was het een uitspraak over het verdrag, een signaal van ontevredenheid met de hele EU, of gaat het nog dieper? De NRC, sterk voor het verdrag, meent de verklaring gevonden te hebben. Het is paarshaat. Watte? Paarshaat. De afkeer van een links-rechts coalitie, waarbij iedereen water in de wijn moet doen en dus niemand tevreden kan zijn. De eerste en grootste paarshater was Pim Fortuyn, die in zijn Puinhopen van acht jaar paars verslag legde van zijn onvrede met het kabinet-Kok. Het huidige kabinet-Rutte is ook paarsig, zij het zonder D66, hoewel die partij als meest-geliefde oppositie ook dit kabinet schraagt en meeestuurt. En dat leidt, aldus de NRC, tot paarshaat. Een beetje vergezocht is de verklaring wel, maar ja, als men zich niets aantrekt van de mening van de NRC en NEE stemt tegen iets dat zo verstandig is, zo Pechtoldiaans en Ruttesk en Samsoniet, dan moet het wel over meer gaan dan alleen het associatieverdrag.

Week 10: 6 maart - 12 maart 2016

Inkerken

Een heilige die buiten de lijntjes kleurt, weinig boodschap heeft aan de kerk van zijn tijd, maar posthuum gecanoniseerd wordt, en ingelijfd bij diezelfde RK Kerk. Aldus, volgens kunsthistoricus Henk van Os, verging het Franciscus van Assisi. Hij werd, in 's Os bewoordingen, ingekerkt. Ook letterlijk, want zijn gebeente werd ingemetseld in een kerk.

Week 9: 28 februari - 5 maart 2016

Schrikkelbaby

We hebben weer eens een schrikkeljaar en deze week valt de schrikkeldag. Het Dagblad van het Noorden, kennelijk even zat van de aardbevingen, besteedde er ruimschoots aandacht aan, met verhalen over schrikkelbaby's die eeuwig jong blijven (maar een keer per 4 jaar jarig immers) en schrikkelstellen die steeds maar jonggehuwd blijven. Dit zijn grappen met baarden, beste mensen. Gelukkig komen ze maar eens in de vier jaar langs.

Dolfijnenrukker

Verder in het nieuws: De dolfijnenrukker uit Harderwijk. Website Geenstijl.nl kopt: "Dolfijnenrukker Dolfinarium doet NL kokhalzen". De teneur op internet was: een stelletje vieze perverselingen uit Harderwijk doen dingen die te smerig voor woorden zijn. Heel Holland krijgt al tweetend en retweetend collectieve braakneigingen. Alleen de NRC blijft kalm en informeert eens bij een deskundige. De dieren worden getraind om sperma af te geven voor een Europees fokprogramma.

Week 8: 21-27 februari 2016

Startvoeten

Daphne Schippers moet werken aan haar start. Ze tilt haar benen te hoog op, en dat kost honderden van een seconde. Dat kan haar in Rio de Janeiro deze zomer, op de Olympische Spelen, een medaille kosten. Door er maanden op te trainen, moet ze lage startvoeten zien te krijgen. Ze sloft zich een weg naar het goud, is de bedoeling.

Falifaat

Volkskrant-columniste Asha ten Broeke heeft het helemaal gehad met Halbe Zijlstra, die sterk voor vrijheid van meningsuiting is, behalve voor moslims, om nog maar te zwijgen van de salafisten onder hen. Ze wil een falifaat, een feministische heilstaat waarin de seksen gelijk zijn en alle vluchtelingen welkom. Hoe ze in die heilstaat omgaat met salafisten en anderen die niets liever zouden willen dan die heilstaat omverwerpen, vertelt ze er niet bij. (Zie de Volkskrant van 26-2-2016). Maar een falifaat zonder tanden en klauwen is een faalstaat.

Week 2: 10 januari - 16 januari 2016

Plofdodo

De dodo is uitgestorven. Als het aan Wakker Dier ligt, binnenkort ook de plofkip. NRC.next van 14-1-2016 introduceert het woord plofdodo in een stuk over nieuw wetenschappelijk onderzoek naar het gewicht van dodo, een soort reuzenduif die te log was om te vliegen en door Nederlandse zeevaarders in de 17de eeuw werd aangetroffen op Mauritius. Alles wat snel en ongeremd, dus op een verkeerde manier, groeit krijgt tegenwoordig het prefix plof-, zoals plofvis en plofprof. [Met dank aan Annette Hoeksema]

Week 1: 3 januari - 9 januari 2016

Straatsen

Deze week was het even winter. Niet in het hele land, maar alleen ten noorden van Zwolle. Het heeft een beetje gesneeuwd, maar vooral geijzeld, en de wegen en voetpaden waren hier en daar spekglad. Scholen bleven dicht, bussen reden niet, en de jeugd ging schaatsen. Niet op kanalen en meren, want daarvoor vroor het niet genoeg, maar op straat. Vandaar het nieuwe werkwoord straatsen. Wie het bedacht heeft weet ik niet, maar ik kwam het tegen in de Telegraaf en het Dagblad van het Noorden.

2015

Week 51: 13 december - 19 december 2015

Teevendeal

Soms krijgt het dagelijkse gedoe in Den Haag het karakter van een Griekse tragedie. Een ogenschijnlijk onbetekenend voorval uit het verleden komt plotseling naar voren, en door een reeks van fouten, gecombineerd met hubris, wordt de ondergang van de protagonist onvermijdelijk. In het geval van Opstelten en Teeven ging het om onvindbare bonnetjes, bewindslieden die zich veilig waanden achter een rookgordijn, en een minister-president die blind vertrouwen had in zijn partijgenoten. Deze week was het debat over de zgn. Teevendeal, waarbij een crimineel bijna 5 miljoen gulden van de overheid op zijn rekening gestort kreeg in ruil voor medewerking. De commissie-Oosting kwam met een rapport waarin de manier werd gekraakt waarop het ministerie van Veiligheid en Justitie het achterhalen van de feiten op dit punt had gedwarsboomd. Eigenlijk was dat oude koek, want Opstelten en Teeven waren al afgetreden. Frappanter was dat minister-president Rutte, die nog vorige week zijn onvoorwaardelijke steun aan de fantastische boevenvanger Teeven had uitgesproken, tijdens het debat diep door het stof moest. Nee, hij had niet ingegrepen. Nee, hij was ongelofelijk stom geweest. Ja, dit was allemaal heel slecht voor de rechtstaat. Hopelijk leidt de tragedie tot de katharsis waar het volgens Aristoteles bij een tragedie om te doen is. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Inspecticide

Eigenlijk is het een verschrijving uit een tekst van de onderwijsinspectie, maar voor een briefschrijver in Trouw van 15 december 2015 te mooi om niet te gebruiken voor een pleidooi tegen minder inspectie van buitenaf en meer onderlinge controle op scholen. Er wordt nogal eens geklaagd over controledruk op scholen en universiteiten. Vaak onterecht, want zonder inspectie krijgen we op termijn een puinhoop. Maar de manier waarop, vooral de bureacratische rompslomp, kan veel beter. Om de inspectie goedkoop te houden laten we scholen zelf eindeloos veel gegevens noteren en opsturen en maken ons zelf wijs dat dat niets kost. Immers, die docenten betalen we toch al. Als u dit een goede redenering vindt, bedenk dan hoe u het zou vinden als op uw werkplek de schoonmaakdienst zou worden ontslagen, omdat het (overige) personeel zelf wel met een stofzuiger en een poetsdoek de boel kan schoonhouden. Ik pleit voor een inspectie die inspecteert en een docent die doceert. Docenten die alles moeten documenteren wat ze doen verlaten het onderwijs. Resultaat: dood door inspecticide.

Week 50: 6 december - 12 december 2015

Vernegeren

In de NRC van 11 december wordt een Afrikaanse denker, Achille Mbembe, geciteerd, die een geheel eigen invulling geeft aan het begrip "neger":

"U schrijft dat de wereld vernegert.

"Neger is een categorie. Joden, Arabieren, zigeuners, Japanners. De nieuwe neger is, net als de oude, het resultaat van de manier waarop kapitalisme werkt. Dit systeem wordt gedreven door het streven van alles een product te maken. Iets wat kan worden gekocht en verkocht, iets wat winst kan maken. Alles heeft een prijs. Zelfs het levende. Kapitalisme heeft de ambitie te verdelen tussen soorten (species) en ondersoorten (subspecies). Die ondersoort is wat we de Neger noemen."

Meer een sociaal-economische dan een racistische term dus. Een beetje zoals John Lennon deed, toen hij zong "Woman is the nigger of the world", in een tekst van Yoko Ono. Overigens wordt het werkwoord vernegeren ook wel zuiver racistisch gebruikt, zoals in dit citaat uit de Telegraaf van 16 januari 2014, uit een stuk getiteld "Kyenge heeft geen leven in Italië":

"Vooral de Noord-Italiaanse partij Lega Nord heeft het op de in Congo geboren minister gemunt. Vooraanstaande politici van deze partij noemden haar al een orang-oetan en iemand die Italië wil vernegeren."

(Met dank aan Annette Hoeksema.)

Week 49: 29 november - 5 december 2015

Lord-of-the-Ringerig

De Groene Amsterdammer van 3 december 2015 noemt het manifest van de Noorse terrorist Breivik een "allegaartje van oude sagen, Tempeliersromantiek en Lord-of-the-Ringerige rimram". Om een woord met het suffix -erig te vormen is hier eerst de -s van Lord of the Rings verwijderd. Dit verschijnsel zagen we al eerder in deze rubriek bij Wilderiaans en Wolkeriaans. Reculer pour mieux sauter: eerst iets eraf, dan iets erbij.

Week 48: 22 november - 28 november 2015

Bandfie

Metanalyse heet het verschijnsel van heranalyse waaraan we bijvoorbeeld het suffix -dij (als in makelaardij) te danken hebben. Het oorspronkelijke affix -ij, zoals in voogdij, heerschappij, etc.) werd in woorden als voogdij of abdij verkeerd opgevat. Men las het als voog-dij, ipv voogd-ij, en analoog daaraan ontstonden nieuwe woorden als makelaardij.Op eendere wijze hebben we nu aan selfie (self-ie) de analyse sel-fie gegeven, wat op zijn beurt leidt tot nieuwe woorden als stemfie en bandfie. Een bandfie is een selfie met de hele band erop. (Met dank aan Dicky Gilbers.)

Week 46: 1 november - 7 november 2015

Babyflot

Deze week in het nieuws: het neerstorten boven de Sinaiwoestijn van een vliegtuig van de Russische maatschappij Kogalymavia. Deze kleine maatschappij was een van vele die ontstonden na het opbreken van het monopolie van Aeroflot in de vroege jaren 1990 toen de Sovjet-Unie uiteen viel. Ze werden wel babyflots genoemd, naar analogie met de babybells, regionale telefoonmaatschappijen die in de jaren '80 ontstonden bij het opbreken van het monopolie van AT&T. Krijgen we binnenkort babyphils, als Philips gaat splitsen in een verlichtingsdeel en een medisch deel?

Week 44: 18 oktober - 24 oktober 2015

Haatkabouter

De Volkskrant van 22 oktober 2015 laat ons weten: "De haat zelf moet worden gecounterd, niet de sneue haatkabouters achter hun toetsenbordjes". Een haatkabouter is dus iemand die zijn ongenoegen op het internet ventileert. Oorspronkelijk werd de term gebruikt voor de stripfiguur kabouter Wesley. Nu te gebruiken voor iedereen die kankert op het internet. Menno ter Braak noemde het nationaal-socialisme een rancuneleer. Hitler c.s. waren haatreuzen. De halsafsnijders van de Islamitische Staat zijn haatgiganten. Mogen onze kabouters vooral kabouters blijven.

Week 42: 4 oktober - 10 oktober 2015

Inzakmomentje

Tijdens de volleybalwedstrijd Nederland-Tsjechië, gewonnen door de Nederlandse volleybalmannen, was er, volgens de verslaggever van de NOS, toch even een inzakmomentje. Dat deugt natuurlijk niet. De mannen moeten constant scherp en alert blijven. Misschien een dingetje voor de nabespreking?

Week 41: 27 september - 3 oktober 2015

Sjoemelsoftware

Dieselgate dendert door, ook deze week. Wie wisten er van de sjoemelsoftware, waarmee de roetuitstoot kon worden verdoezeld die de smerige diesels van Volkswagen maakten? En wat mogen we verhalen op de fabrikant? Advocaten maken zich gereed voor een eindeloze reeks rechtzaken.

Klomphoogte

Het NOS-journaal waarschuwt voor vorst op "klomphoogte" - nachtvorst dus. Dit woord was op de burelen van WvdW nog niet bekend, maar wat googelen leert dat het al enigszins gangbaar is voor laagbijdegrondse vorst. [Met dank aan Bart Hollebrandse]

Week 40: 20 september - 26 september 2015

Dieselgate

Dieselgate, het schandaal rond het gesjoemel met emissiewaarden bij dieselauto's van Volkswagen, brak deze week in alle hevigheid los. Topmannen treden af, aandelen kelderen en automobilisten zijn boos. En opnieuw zijn het de Amerikanen die het gesjoemel aan het licht brengen. Of het nu gaat om doping bij wielrenners of roetfilters bij Audi's, de Amerikanen grijpen door, terwijl Europa zit te slapen. We zijn dol op regelgeving, maar handhaven en controleren is te veel gevraagd. Zonder stevige handhaving heeft regelgeving echter geen zin. Wakker worden, Brussel!

Week 35: 23 augustus - 29 augustus 2015

Schnabbelcode

KRO/NCRV komt met een schnabbelcode, aldus de NRC van 26 augustus. Watte? Een regeling die vastlegt hoe veel en op welke manier medewerkers mogen blijklussen. Universiteiten hebben die al jaren. In dit geval leek een code nodig na de zogenaamde snotneusaffaire. Journalist Fons de Poel noemde Jesse Klaver een snotneus met zijn kritiek op de banken, zoals de ABN Amro, waarvoor Fons nog wel eens opdraaft als babbelaar-schnabbelaar. Dagvoorzitter heet dat ook wel. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Kliktivisme

Activisme *light*: meedoen aan een goed doel op de sociale media, via het aanklikken van een steunbetuiging. Lekker makkelijk, kost je vaak ook nog geen cent. Stelt dus niks voor. Zal wel weer snel verdwijnen. [met dank aan Gerard Lucas]

Week 34: 16 augustus - 22 augustus 2015

Bekokstoofgeloof

Olaf Tempelman introduceert in de Volkskrant van 19 augustus een mooi woord, met wat binnenrijm. Onder bekokstoofgeloof verstaat hij het wijdverbreide idee dat alles allang ergens in een achterkamertje geregeld is, ook en misschien wel juist als wij te horen krijgen dat onze leiders er druk mee bezig zijn. Het hoort binnen de brede familie van samenzweringstheorieën. Het is een paranoïde gedachte, maar daarom nog niet altijd onjuist. Joseph Heller zei het al in Catch 22: "Just because you're paranoid doesn't mean they aren't after you." [Dank aan Nella Scholtens]

Week 32: 2 augustus - 8 augustus 2015

Schandpalen

In de NRC van 3 augustus wordt het werkwoord schandpalen gebruikt als vertaling van de Amerikaanse uitdrukking naming and shaming. Helaas ontbreekt in de Nederlandse versie het rijm waaraan de Amerikaanse uitdrukking zijn succes te danken heeft. Terzijde: Toen we nog een echte schandpaal hadden als onderdeel van het strafrecht, werd het plaatsen in de schandpaal niet aangeduid als met schandpalen, maar met het wat cynisch aandoende "te pronk stellen". [Met dank aan Gerard Lucas]

Week 30: 19 juli - 25 juli 2015

Verijzing

Voortdurend wordt ons rustige bestaan in de war geschopt door nieuwe trends. Dat begon al toen de Romeinen de Batavieren gingen lastig vallen met hun aanwezigheid, en het is sindsdien alleen maar erger geworden. Nu signaleert de Volkskrant (23 juli 2015) dat in deze tijden van global warming de binnenstad van Amsterdam gebukt gaat onder verijzing. Overal verschijnen ijssalons. Er zijn straten met wel tien ijszaken. De ondernemersvereniging ziet het met lede ogen aan. Te veel is gewoon te veel. Er wordt gefluisterd dat er drugsgelden worden witgewast. Maar de mevrouw van de Ice Bakery vindt dit flauwekul. "Toeristen, ook in Amsterdam, houden nu eenmaal van ijs." O zo! [met dank aan Nella Scholtens]

Week 29: 12 juli - 18 juli 2015

Agreekment

Wie zegt dat het Woord van de Week mooi moet zijn? Er lijkt op dit moment (14 juli) geen Grexit te komen. Na weken van onderhandelen ligt er een overeenkomst waar niemand plezier aan beleeft. De Grieken niet, want die moeten alle bezuinigingen die ze massaal hadden afgewezen nu toch slikken. De Duitsers niet, want die moeten weer betalen. Ook Mark Rutte niet, want die heeft alweer een verkiezingsbelofte gebroken. Maar Donald Tusk weet in het ochtendgloren na een nacht doorhalen er toch nog een woordgrap uit te persen: Agreekment. O jee.

Week 25: 14 juni - 20 juni 2015

Aanspoelstrand

Al weken lang in het nieuws: de aanhoudende stroom bootvluchtelingen die aankomen op Lampedusa, Rhodos en tal van andere eilanden. Soms kapseist er een boot en spoelen de lijken aan, soms weten enkelen zich zwemmend te redden of worden ze opgepikt door reddingsboten. Voor toeristen zijn sommige eilanden een tikje onbehagelijk geworden nu hun stranden aanspoelstranden zijn geworden (het woord is van Sheila Sitalsing uit de Volkskrant van 17 juni 2015).

Week 24: 7 juni - 13 juni 2015

Sjaak afhaak

Geen nieuwe term, maar onbekend op de burelen van het Woord van de Week tot de Groninger Studentenkrant van mei 2015 hem gebruikte, als benaming voor iemand die allerlei plannetjes maakt, om zich op het moment van actie terug te trekken. Sjaak afhaak rijmt natuurlijk mooi, maar vormt ook een voorbeeld van het gebruik van sjaak als licht denigrerende term, vergelijkbaar met jack in het Engels (jack-in-the-box, jack of all trades, jack diddly, lumberjack). Als je de sjaak bent, ben je de pineut, het haasje. Je zult maar zo heten.

Week 18: 26 april - 2 mei 2015

Zwanendrifter

Als ik denk aan een drifter, heb ik Clint Eastwood voor ogen, die een stoffig stadje binnensjokt, een eenzame figuur in een lange vale jas met een omineuze muziek op de achtergrond. Van zwanendrifters had ik eerlijk gezegd nog nooit gehoord, tot Een Vandaag er deze week aandacht aan besteedde. Zwanendriften is het houden van zwanen, als werkwoord, en zwanendrift is dan het bijbehorende zelfstandige naamwoord. Niet te verwarren met kippendrift, dat is heel iets anders. Het zijn al stokoude woorden. Het zwanendriften was oorspronkelijk een voorrecht van edelen en vooraanstaanden, want zwanen zijn edele vogels, in tegenstelling tot bijvoorbeeld ganzen. Maar tegenwoordig mogen ook gewone hufters zwanen driften, en dat gaat soms gepaard met nodeloze wreedheid. De beesten worden doorverkocht naar Dubai of Singapore, waar men graag vijvers voorziet van deze edele waterversierders. Helaas vliegt er weleens eentje weg, en dan wordt er gebeld met een zwanendrifter uit de Hollandse polder. Heb je nog wat zwanen? Die rijdt met een stok naar een vaart, sleurt een aantal zwanen uit het water, en smijt ze halfdood in de achterbak. Dit mag allemaal niet, en de minister heeft beloofd het nog eens te zullen gaan verbieden bij wet, maar ja, die handhaving, hè? We moeten misschien maar weer eens wat veldwachters gaan aanstellen.

Knip- en plakwetenschap

Een van de voornaamste bevindingen van de wondere wetenschap van de bibliometrie is dat 99% van de wetenschappelijke artikelen er niet toe doet. Ze worden zelden gelezen, amper geciteerd, en spelen voor de ontwikkeling van de wetenschap geen enkele rol. Een goede reden dus om wat minder productie te draaien en wat meer op kwaliteit te letten, zou je denken. Maar nee, zo werkt het niet. Universiteiten kunnen wel productie zien, maar kwaliteit meten lukt alleen als je er een hanteerbaar getalletje bij zet. Bijv: prof.dr. X heeft n keer in tijdschrift Y met impactfactor z gepubliceerd. U ziet het al, hier doemt een wiskundige formule op, waarbij we natuurlijk n en z moeten maximaliseren, en waarbij we leuke rankings van geleerden, faculteiten en universiteiten kunnen maken. Sinds ze beschikbaar zijn gekomen, vanaf de jaren 1990 ruwweg, worden bestuurders meer en meer gefascineerd door dit soort "harde" getallen. En de wetenschappers hollen vrolijk danwel amechtig mee in de race om de rankings. Vrolijk zijn vooral de koplopers, die bij de koffie komen melden dat ze die week weer 5 artikelen en een projectaanvraag hebben ingediend. Zo'n absolute topper was ook de econoom Peter Nijkamp van de VU, die 2330 publicaties op zijn naam heeft staan (als u dit leest zijn het er alweer meer, beste lezer). Nadat iemand aan de bel had getrokken bij de VU, heeft een commissie een selectie van die publicaties bekeken en geconstateerd dat die redelijk wat overlap vertonen. De website Das Kapital spreekt van knip- en plakwetenschap. Van echte fraude is, althans volgens de voorheen geldende normen, geen sprake, van luiheid evenmin, wel van papierverspilling, zelfplagiaat en CV-inflatie. En niet te vergeten tijdverspilling. Wat hadden die wetenschappers die prof. Nijkamps werk hebben doorgespit niet een hoop publicaties kunnen schrijven in plaats van een rapport dat in een bureaulade van het College van Bestuur verdwijnt. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 12: 15-21 maart 2015

Terroroehoe

Vroeger (we hebben het over de vroege jaren zestig, beste lezer) scholden we elkaar op het schoolplein uit voor kaffer of mongool. Gelukkig ligt het niveau in de nationale politiek een stuk hoger. Racistische scheldwoorden wenst zelfs Geert Wilders niet in de mond te nemen, dus noemde hij zijn favoriete tegenstander Alexander Pechtold in het verkiezingsdebat van deze week een terroroehoe, waarop Pechtold vervolgens Wilders een wolf noemde. De echte terroroehoe, een uil die Purmerend onveilig maakte, is inmiddels opgepakt. Pechtold en Wilders lopen nog vrij rond. Ik hoop dat de Partij van de Dieren protest aantekent tegen het gebruik van dieronvriendelijke en dierstigmatiserende scheldwoorden.

Week 6: 1-7 februari 2015

Vogelaarwijk

De Groningse wijk Beijum is de afgelopen week veranderd in een vogelaarwijk. Nee, geen krachtwijk met junks, maar een prachtwijk met een grijze junco. Dit Amerikaanse vogeltje is maar een keer eerder in Nederland te zien geweest, in 1962. Van heinde en ver zijn vogelaars naar Beijum gekomen. Met verrekijkers en telelenzen liggen ze het verdwaalde vogeltje te begluren.

Klaslokaalangst

Vroeger had je een mysterieuze ziekte waardoor je niet naar school kon gaan. Schoolziek heette dat. Dat werd algemeen beschouwd als aanstellerij. Maar nu de stoere Jaap Stam last blijkt te hebben van klaslokaalangst, en daardoor moest afhaken bij zijn opleiding tot voetbaltrainer, lijkt het fenomeen toch ernstiger dan gedacht. Niet bang voor een stadion met 70.000 toeschouwers, maar wel voor een KNVB-klasje in Zeist. Dat is andere koek. Het lijkt me iets voor DSM-5, het toonaangevende werk waar nagenoeg alle psychische stoornissen in beschreven staan.

Week 2: 4 januari - 10 januari 2015

Tekstwagen

Ik had er nog nooit van gehoord, maar ik had ze al wel gezien: tekstwagens, niet te verwarren met testwagens. Ooit was tekst een inscriptie in steen, of teken op papier of perkament, tegenwoordig meestal iets waarbij een scherm te pas komt. Zoals een krant op uw mobiel of tablet zich verhoudt tot een papieren krant, zo verhoudt zich ook een tekst op een uithangbord of aanplakbord tot die op een tekstwagen: mobiel, en aan te passen aan de omstandigheden. Op het plaatje ziet u een tekstwagen die reclame maakt voor tekstwagens. [Met dank aan Johan Bos]

Week 1: 28 december 2014 - 3 januari 2015

Aftelmoment

Oudejaarsavond 2014 mocht zich, volgens weerman Marco Verhoef, verheugen op prachtig vuurwerkweer. Natuurlijk is het wel vaker prima vuurwerkweer, maar dan is het niet altijd oudejaarsavond. Na de oliebollen en de oudejaarsconference is het tijd voor het "Nationaal Aftelmoment" van de publieke omroep. Bij het scheepvaartmuseum langs de IJ in Amsterdam staat een menigte die a la Times Square gaat aftellen naar middernacht. (Bij de Erasmusbrug in Rotterdam stond er ook een menigte af te tellen, te zien op de commeriële zenders, maar dat telt niet als Nationaal Aftelmoment - daarvoor moet je bij de publieke omroep zijn, begrijp ik. Jammer 010!) Overigens zit ik bij dit moment wel met een semantisch probleempje. Ik weet niet precies hoe lang een moment duurt, maar ik dacht toch niet veel langer dan een tel. Dan valt er niet veel af te tellen tijdens zo'n moment. Ik stel daarom voor in het vervolg te spreken van het Nationale Aftelgebeuren. Klinkt ook best deftig. En ik stel voor dat bij elke tel een andere stad in beeld komt, zodat we niet het idee krijgen dat het inluiden van het nieuwe jaar iets Amsterdams is.

2014

Week 51: 14 december - 20 december 2014

Regenboogweer

Het is vies, donker, nat decemberweer. Weer waar niets leuks aan te ontdekken valt, behalve voor weerman en positivo Peter Kuipers Munneke. Want tussen de buien door is er af en toe een mooie regenboog te zien, soms zelfs een dubbele. Gisteren, 16 december, was het echt regenboogweer, aldus Peter. Hij kon zelfs melden dat de pot van goud ergens bij de Eemshaven stond. Laten we het hopen. Met alle aardbevingen kunnen we in Groningen wel een pot met goud gebruiken.

Week 49: 30 november - 6 december 2014

Waterhoofdwaarschuwing

De KNAW heeft een waterhoofdwaarschuwing doen uitgaan. Als de plannen van minister Bussemaker en staatssecretaris Dekker doorgaan, gaat de wetenschapsfinancier NWO een waterhoofd krijgen. Dat is vast niet goed. Nu gaat het onderzoeksgeld naar tal van gebieden en projecten, maar de politici willen het liever uitgeven aan een paar grote thema's, waar de wetenschappers samen aan moeten werken: het waterhoofd. Met zijn allen de problemen van energievoorziening, vergrijzing, etc. oplossen. Een beetje zoals in oorlogstijd wiskundigen opeens banen van projectielen en raketten moeten berekenen, en taalkundigen spionnen opleiden in het spreken van perfect Arabisch of Russisch, of wat dan ook maar de vijand van het moment is. Zodra de oorlog voorbij is, gaan wetenschappers het liefst weer verder met hun eigen onderzoek, hun eigen vragen, hun eigen prioriteiten. Als het aan Bussemaker en Dekker ligt, is dat voorbij. Wetenschappers zijn er, in de visie van het departement, om problemen op te lossen, niet om nieuwe vragen te verzinnen, of theoretische perspectieven te ontwikkelen die niet direct te vertalen zijn in nuttige toepassingen. Laten we hopen dat deze visie niet breed bekend wordt, want dan zullen wetenschappers met ambitie dit land gaan mijden. [met dank aan Nathalie Eimers]

Week 48: 23 november - 29 november 2014

Ontflicten

In de Metro van 26 november 2014 wordt aandacht besteed aan de kosten van juridische procedures, geschat op een ronde 10 miljard door het bedrijf Vantage dat via bemiddeling wil proberen om het aantal rechtszaken te verminderen (uiteraard om daarmee een deel van die 10 miljard zelf in de wacht te slepen). Niks geen Go ahead, sue me! of I'll see you in court, buster!, bekend van Hollywood B-films, maar conflicten oplossen via onderhandelen en bemiddelen. Ontflicten noemen ze dat. Het woord lijkt een leenvertaling te zijn van deflict, dat al even bestaat, al lijkt Google te denken dat dat een spelfout voor deficit is. Zo is er in Duitsland Deflict Konfliktlösung, van Dr. iur. Norbert Grzibek.

Week 45: 2 november - 8 november 2014

Brotox

Het is weer tijd voor een blend, u weet wel, zo'n woord dat ontstaat door twee woorden samen te laten smelten, type alcomobilist. De Metro van 4 november meldt dat steeds meer mannen zich laten opkalefateren met botox. Uit Amerika is hiervoor de term brotox overgewaaid. Het elementje bro is sowieso populair, als los woord, maar ook in blends als bromance (warme relatie tussen mannen). Een ander woord voor blend is portmanteau, en de blog van Oxford Dictionaries heeft ook al opgemerkt dat portmanteauwoorden met bro trendy zijn, trendy genoeg om ze een naam te geven: portmanbros. Een leuke: brobituary een korte beschrijving van een ex-bro die in het huwelijk is getreden.

Week 44: 26 oktober - 1 november 2014

Onzekerheidsdingetjes

Een beetje man is nooit onzeker. Hooguit heeft hij last van wat onzekerheidsdingetjes. Bagatellen dus. De televisiemakers Veldhuis en Kemper hebben het in de Metro van 29 oktober over "kleine onzekerheidsdingetjes" (let wel: kleine, geen grote dingetjes) uiteenlopend van het scheren van je schaamhaar tot luizenmoeder zijn. Ik zal wel te veel een man zijn om dit te snappen. Hoezo onderzeker over scheren: je doet het of je doet het niet, punt. Waarom over zoiets piekeren? Wil je luizenmoeder zijn, als man, dan doe je dat toch gewoon? Wel zou ik daar dan een klein ongemakkelijkheidsdingetje bij hebben.

Week 41: 5 oktober - 11 oktober 2014

Minutie

Je zult maar gepromoveerd zijn op de klankstructuren van het Nederlands om dan, vele jaren later, meneren en mevrouwen op TV minutenlang te horen miespelen over "minutie". Het overkwam mijn collega Dicky Gilbers. Dat zit zo: Onze jongens van de luchtmacht vliegen tegenwoordig boven Irak en sinds kort schieten ze met scherp. Daar hebben ze een mandaat voor. Het geneuzel over minutie is dan niet van de lucht. Minutie - een woord voor minkukels. Zoals bibiotheek ipv bibliotheek. Maar het is niet helemaal nieuw, en we kunnen het dan ook niet op conto van de consternatie over de koppensnellers van de Islamitische Staat zetten. De website Irritaal meldt het fenomeen al in 2008. Zolang verloedert onze taal dus al. Waar is de taalpilotie als je haar nodig hebt?

Week 40: 29 september - 4 oktober 2014

Afpersbejaarde

Een oudere man, mogelijk bejaard, heeft het afgelopen jaar John en Linda de Mol afgeperst, aldus de media. Een politieschets is vertoond in Opsporing Verzocht. Youp van 't Hek heeft hem al de afpersbejaarde genoemd (NRC 4 oktober). Mij kan het niet veel schelen of uw buurman of uw oom de afperser is, ik zit met een veel prangender vraag. Zolang John de Mol niet heeft betaald is er sprake van bedreiging en poging tot afpersing, maar niet van afpersing, dunkt me. We moeten dus spreken van de afperspoogbejaarde, of de afperserwannabe.

Week 38: 14 september - 20 september 2014

Hang au-pairs

Nieuwe regelgeving uit Den Haag moet au-pairs meer tijd geven om andere dingen te doen dan huishoudelijk werk en oppassen. Ze mogen, als het aan Fred Teeven ligt, niet meer full-time werken, maar moeten tijd vrijhouden voor studie, sport, ontspanning, etc. Een bemiddelingsbureau dat de markt voor au-pairs al ziet instorten waarschuwt voor een mogelijk nieuw verschijnsel: hang au-pairs. Om het ene probleem (uitbuiting van lieve maar naieve au-pairs door vreselijke Nederlandse gezinnen) te voorkomen ontstaat er zo een geheel nieuw probleem: terrasjes vol jonge vrouwen die heel lang doen over hun drankje. Oei, laten we hopen dat Teeven weet wat hij doet! [Met dank aan Annette Hoeksema]

Challenge-moe

Deze zomer was niet alleen de zomer van IS-onthoofdingen op youtube, en van vlucht MH17, Gaza en Ebola, maar ook de zomer van de icebucket-challenge: Mensen die een emmer ijswater over zich heen laten gieten om de strijd tegen de degeneratieve ziekte ALS aan te binden. Leuk om op Facebook of Twitter te zetten, en nog leuker is het om vrienden en bekenden te nomineren als volgende slachtoffer. Maar eigenlijk alleen bijzonder leuk in de zomer, als een emmer ijskoud water nog niet zo onwelkom is. Meer dan 100 miljoen is er bijeengebracht voor deze slopende maar tamelijk zeldzame ziekte. De ebolabestrijders kijken met enige jaloezie naar het astronomische bedrag. Een nieuwe challenge zit er niet in, aldus een moedeloze fondsenwerver in de Sp!ts van 16 september, want men is een beetje challenge-moe. [Zie ook de eerdere items klimaatmoe, referendummoe en Pim-moe in deze rubriek.]

Week 36: 31 augustus - 6 september 2014

Jihadgezin

Uit de Sp!ts van 2 september 2014: "Jihadgezin uit Huizen blijft in cel." Een beetje een oxymoron, dit woord. Als er iets is dat ik niet met jihad associeer, is het wel het woord gezin. Jihad is iets voor alleenstaande mannen. Moorden, verkrachten en gevangenen onthoofden doe je niet met het hele gezin. Hoop ik.

Week 34: 17 augustus - 23 augustus 2014

Eruptiereis

Na alle nieuws over Gaza, Isis, en ebola is een vulkaanuitbarsting op IJsland haast een verademing. Een serie kleine aardschokken wijzen op de nadere uitbarsting van een vulkaan. Mocht het binnenkort zover zijn, dan biedt een Nederlandse touroperator een groepsreis naar de vulkaan aan, een geheel verzorgde eruptiereis. Ecologisch verantwoord ramptoerisme.

Week 28: 6 juli - 12 juli 2014

Juichstress

De juichpakken kunnen weer uit, de juichpetten weer af. Het toernooi zit er voor Nederland op. O ja, er is nog een troostfinale waar niemand zin in heeft. Beetje troosteloos eigenlijk, zo'n troostfinale waar niemand naar uitkijkt. Argentinie was niet beter, behalve in het strafschoppen nemen na de verlenging. Geen geniale ingeving van Messi deed ons de das om, en geen geniale rush van Robben heeft ons gered. De stemming in het land is gelaten. In de ziekenhuizen zal het ook wel rustiger worden. Geen acute gevallen van juichstress meer. Juichstress ontstaat als mensen pezen verrekken bij het plotselinge opspringen na een doelpunt van Oranje. Dat kan heel vervelend uitpakken. Volgens de kranten zijn enkele tientallen Oranjeklanten in ziekenhuizen behandeld voor juichblessures. In Apeldoorn alleen al vier na de wedstrijd tegen Mexico. Kun je nagaan wat er zou zijn gebeurd als we de wereldcup hadden gewonnen. We zijn aan een ramp ontsnapt.

Week 23: 1 juni - 7 juni 2014

Juichpak

Deze week begint het WK Voetbal in Brazilië en zoals altijd wanneer Oranje meedoet is het Nederlandse bedrijfsleven er klaar voor. Philips hoopt op de verkoop van extra televisies, de ING straalt alweer tijden een oranje sfeertje uit, en de supermarkten slaan oranje gekleurde produkten in. Winnaar dit jaar in de kategorie WK-rages is de Jumbo-keten, waar je zegeltjes kon plakken voor een juichpak - een oranjegekleurd "huispak" dat lijkt op een ouderwets trainingspak en ontworpen is door de bekende Brabander Roy Donders. (Hoezo ontworpen - kun je spreken van een ontwerp als er niets origineels aan te vinden is?) Gelukkig hoeft u niet snel nog te gaan plakken: De juichpakken zijn uitverkocht. Nu maar hopen dat er iets te juichen valt.

Week 22: 25 mei - 31 mei 2014

Waxinelichthoudergooier

Erwin L., de Oranjestalker die in 2010 in het nieuws kwam als werper van een waxinelichthouder naar de gouden koets, is deze week weer even in het nieuws. Van plan om het werkbezoek van de koning aan Duitsland te verstoren werd hij preventief opgepakt. Zelden zal iemand zoveel publiciteit hebben gegenereerd met zo weinig.

Het lange woord waxinelichthoudergooier doet door zijn lengte wat bespottelijk aan. Zoveel letters voor zo weinig inhoud. In de vroege jaren-70 had je de Berend Boudewijn-show. In die show mocht beroepsgladjanus Pierre van Ostade de prijzen aankondigen, waaronder vaak een zgn. kleuren-TV-stoel. Het was een prima stoel geloof ik, maar hij moest nog aantrekkelijker worden gemaakt door hem te associëren met de toen nog als luxe geldende kleuren-TV. De meeste kijkers zagen in zwart-wit hoe iemand een kleuren-TV-stoel won. Op het schoolplein spraken we schertsend over iemand die een kleuren-TV-stoelpootdopje gewonnen had. Een mooi woord om uit te spreken. Het woordaccent zit aan het begin, en met ieder volgend woord gaat de toon omlaag, net als de waarde van het produkt dat het aanduidt. [met dank aan Ton van der Wouden]

Week 21: 18 - 24 mei 2014

EU-juichaapje

Dit is de week van de Europese verkiezingen en alle kranten staan bol van Europa. Opgewonden standje Jan Dijkgraaf schrijft in zijn column in de Sp!ts van 19 mei: "Woedend maakt het me dat de Eurocommissaris [= Neelie Kroes] vindt dat Europa 'beter uitgelegd moet worden', om te voorkomen dat iedereen die geen EU-juichaapje is 'verkeerde gedachten' krijgt over het project." EU-juichaapje, het woord doet me denken aan een ander aapwoord, de cheese-eating surrender monkeys oftewel capitulatie-apen waarmee sommige rabiate Amerikanen in 2003 de Fransen aanduiden toen die niet mee wilden doen met het platbombarderen van Irak.

Geaardheidskunde

De heer Hans Hirs uit Zoetermeer schrijft: "Gezien de verwarrende act van de songfestivalwinnaar j.l. en het onthutsende overzicht van alle geslachtelijke mogelijkheden in De Volkskrant van afgelopen zaterdag, is een nieuwe genderstudie 'Geaardheidskunde' aan één der Nederlandse universiteiten aan te bevelen." Tot zover de heer Hirs.

Ik geloof dat gender studies al in ruime mate ingaan op de vele mogelijkheden op het terrein van de geaardheden. Choncita Wurst, de Oostenrijkse travestiet die het Eurovisie songfestival won van de Nederlandse kneutjes, en een voormalige winnares, de Israelische transseksueel Dana International, vormen studiemateriaal voor de gender studies, die we inderdaad geaardheidskunde zouden kunnen noemen, ware het niet dat Engelse namen tegenwoordig hipper zijn. Maar nog even over dat woord geaardheidskunde. Helemaal nieuw is het niet. De Vriend des Vaderlands, een tijdschrift toegewijd aan den roem en de welvaart van Nederland en in het bijzonder aan de hulpbehoeftigen in hetzelfde van 1829 gebruikt de term al in een boekbespreking van een boek waarvan het derde hoofdstuk gaat over de algemene vergelijkende geaardheidskunde. Daarin overigens geen gender als sociaal construct, maar fysiologie.

Week 19: 4 mei - 10 mei 2014

Vergeetparkeerder

De Sp!ts van 7 mei heeft een artikeltje over een nieuwe app van Google waarin je op Google Maps de locatie kunnen markeren waar je parkeert, zodat je later gemakkelijk je auto kunt terugvinden. "Google Now helpt vergeetparkeerder" kopt het krantje. Het aardige van dit woord is dat het fout aanvoelt. Er wringt iets. Iemand die blijft zitten noemen we een zittenblijver, niet blijfzitter. Iemand die niet kan slapen zouden we liever een niet-slapen-kunner noemen, dan een niet-kunnen-slaper. Maar dan zal degene die niet meer weet waar-ie heeft geparkeerd een parkeervergeter moeten zijn, geen vergeetparkeerder.

Week 18: 27 april - 3 mei 2014

Stemfie

Een nieuwe blend: stemfie, een selfie in het stemhokje, waarbij het roodgemaakte vakje in beeld is. Er gaan stemmen op om dit te verbieden. Op Sint-Maarten schijnen al mensen hun stem te koop aangeboden te hebben, met het stemfie als bewijs. Waarom Pechtold een stemfie maakte is niet zo duidelijk. Misschien koopt hij er nog wat populariteit mee.

Katoenplantagekapitalisme

De website Geenstijl.nl heeft meestal niet zo veel op met PvdA'ers, maar nu ze vernemen dat die partij medewerkers liever niet betaalt, maar onbezoldigd laat werken, komen ze voor hen op. Onbetaalde slavenarbeid, concludeert de website, en beticht de PvdA van katoenplantagekapitalisme. Ik vind dat een beetje overtrokken. Vrijwilligers zijn geen slaven. Het wordt natuurlijk anders wanneer de PvdA campagnemedewerkers gaat verkopen aan de VVD... [met dank aan Nathalie Eimers]

Week 12: 16 maart - 22 maart 2014

Poetinfluisteraar

In de Groene Amsterdammer van 20 maart staat een stuk over Russische denkers die op Poetins nachtkastje liggen. Een van hen, Ivan Iljin (1883-1954), was een conservatieve nationalistische Rus die na de Oktoberrevolutie uitweek. De man is al een tijdje dood, maar nog niet vergeten, en Poetin heeft een boekje met artikelen van de man verplichte lectuur gemaakt voor alle goeverneurs. Het gaat wat te ver om Iljin als Poetinfluisteraar te bestempelen, aldus het artikel, maar Iljins hameren op de eenheid van Rusland past goed bij de recente inlijving van de Krim. Overigens is het navrant dat Iljin fascistische sympathieën koesterde, iets waarvan Poetin juist de nieuwe regering van Oekraine beschuldigt. (Voor meer over -fluisteraar, zie ook hier).

Week 11: 9 maart - 15 maart 2014

Rockbrontosaurussen

Groot nieuws: De Rolling Stones komen naar Pinkpop! De meeste Stones zijn inmiddels krasse zeventigers, en het is ze ook wel aan te zien. Ooit kreeg Keith Richards de vraag voorgelegd of hij wel eens plastische chirurgie had overwogen. "What, and ruin this perfect face?" was zijn antwoord. Ze kunnen nog steeds een aardige show brengen, ook al haalt Jagger niet alle noten meer. Volgens een verslag in de NRC (15 maart) van een optreden in Shanghai spelen ze bepaald geen "rollator rock".

Prullenbakinitiatiefwetvoorstel

Dit lange woord gebruikte D66-woordvoerder Schouw voor een wetsvoorstel van de VVD om het Antillianen moeilijker te maken zich in Nederland te vestigen. Daar kan prullenbakinitiatiefwetvoorstelindiener Bosman het vooralsnog mee doen.

Week 8: 16 februari - 22 februari 2014

1-2-3-dag

Gehoord op TV: 't Is weer zo'n 1-2-3-dag. Normaal zou ik hier geen snars van begrijpen, maar dit is de tijd van de Olympische Winterspelen in Sotsji, en Nederland domineert als nooit tevoren bij het langebaanschaatsen. Ook de 10 kilometer heren was geen uitzondering, met goud voor Bergsma, zilver voor Kramer en brons voor De Jong. 1-2-3 dus.

Week 2: 5 januari - 11 januari 2014

Lijfsvergetelheid

Een fraai woord, bedacht door de Denker des Vaderlands, René Gude. In de Groene Amsterdammer van 9 januari 2014 schrijft hij: "De sauna-uurtjes en wellnessweekendjes in je overvolle agenda duiden op de lijfsvergetelheid die voor ons normaal geworden is. Jezelf opdracht geven 'naar je lichaam te luisteren' betekent dat je het verleerd bent." (Overigens geloof ik geen snars van dit betoog - het wijst eerder op zelfverwennerij van een rijke samenleving dan op een teloor gegane band met het eigen lijf, maar dat neemt niet weg dat het een mooie vondst is.)

Peuterschopper

Niet elk nieuw woord wordt in deze rubriek met gejuich begroet. Helaas hebben we ons ook moeten verdiepen in ponypletters, plofproffen en meer van dat fraais waarvoor we niet graag de vind-ik-leuk-knop beroeren. De Volkskrant van 10-1-2014 meldt dat de man die ze als 'peuterschopper' betitelen wellicht ook nog een vrouw heeft geslagen, alsof het schoppen van peuters niet al erg genoeg is. Een peuterschoppende vrouwenbeul dus, het zal je zoon maar zijn. [Met dank aan Nathalie Eimers]

2013

Otofoto

Kees van Kooten heeft het hem weer eens geflikt: Een nieuw Nederlands woord, ter vervanging van het woord van het jaar, het uit het Engels ontleende selfie. Een selfie is een foto die iemand van zichzelf heeft gemaakt, meestal met mobiel of webcam, bedoeld voor online gebruik, bijv op Facebook, of om aan iemand te mailen. Het woord schijnt al sinds 2002 te bestaan, aldus de Volkskrant van 18 december, en is van Australische herkomst. Australiërs houden van woorden op -ie, getuige ook typisch Australische woorden als barbie (geen pop, maar barbeque) en firie (firefighter). Ton den Boon suggereert in Trouw (ook 18 december) als vertaling zelfkiekje, maar otofoto is mooier, en ook nog eens op de koop toe een palindroom.

Week 42: 13 oktober - 19 oktober 2013

Fantoombaan

Naast de jaarlijks terugkerende discussie over Zwarte Piet is er ook enige commotie ontstaan over de nieuwe baan van de burgemeester van Groningen, Peter Rehwinkel. Hij had plotseling ontslag genomen vanwege een nieuwe aanstelling als Special Representative on Local Government Disaster Management, in Barcelona. Dat leek mij ook wel wat, totdat ik vernam dat Rehwinkel geen afstand kon doen van zijn wachtgeld, omdat de baan onbezoldigd was. Later bleek dat de club in Spanje waar de burgervader aan de slag zou gaan niet op de hoogte was van zijn komst. Een fantoombaan, aldus de NRC van 19 oktober. Overigens is Rehwinkel natuurlijk een ideale kandidaat voor zo'n baan. Als voormalig hoofd van de politie weet hij het een en ander van wat er mis kan gaan bij rampen, zoals de Harense facebookrellen, vooral als de 'local government' faalt.

Week 40: 29 september - 5 oktober 2013

Kiloknallerproza

Als je iets naar beneden wilt halen, moet je het tegenwoordig vergelijken met vlees. De bio-industrie levert plofkippen, en even later worden ongeleerde hoogleraren aangeduid met plofprof (zie Woord van de Week van week 34). In de Groene Amsterdammer van 3 oktober wordt een recente roman weggezet als kiloknallerproza. Plofproza had ook gekund. We willen *natuurlijk* geen kiloknallerproza, maar scharrelproza. Niet het proza dat als een kistkalf op u af komt wankelen, maar aanstormt als een Heckrund of een konikspaard.

Week 39: 22 september - 28 september 2013

Plofvis

In verband met het overlijden van restaurantcriticus en beroepssmulpaap Johannes van Dam nog maar eens een plofwoord. Smakeloze kweekvis uit vijvers, zoals de Pangasius, worden door Van Dam en andere lekkerbekken aangeduid als plofvis. Ik verwacht dat er nog meer plofwoorden gaan komen. [Met dank aan Dicky Gilbers]

Op de webstek van PowNed Nieuws wordt het woord grabbelliberaal opgevoerd ter aanduiding van een mogelijk corrupte VVD'er uit Roermond. Geen mooie zaak, maar wel een mooi woord, met die afwisseling van b-, r- en l-klanken. Veel mooier dan het iets meer gebruikte graailiberaal. [met dank aan Ton van der Wouden]

Week 36: 1 september - 7 september 2013

Mompelserie

In de Volkskrant van 7 september wordt een mooi nieuw woord gebruikt. Een mompelserie is een televisieserie waarbij je zo meeleeft met de personages, dat je begint te mompelen. "Kijk achter je!" "Niet doen!!" Speciaal voor deze tijd van thuiszitten op de bank met een illegaal gedownload seizoen van Homeland of Breaking Bad op dvd of harde schijf.

Week 34: 18 augustus - 24 augustus 2013

Plofprof

De plofkip maakt furore. Deze haastig geproduceerde kippen staan model voor alles wat fout is aan de moderne maatschappij. NRC van 21 augustus heeft het over plofproffen, het tegendeel van de intellectuele, veel boeken lezende en liever pijprokende dan CV-poetsende proffen van vroeger. Ik verwacht binnenkort nog meer plofwoorden te zien opduiken. [Met dank aan Nella Scholtens]

Wegpestlokaal

Veel nieuwe managementtechnieken komen uit Japan. Nu hebben ze weer iets nieuws bedacht om ongewenste werknemers in vaste dienst te lozen, meldt de Volkskrant van 21 augustus 2013, het wegpestlokaal. Daar mogen overtollige werknemers elke dag zich voorbereiden op een nieuwe baan. Feitelijke taken hebben ze niet,behalve aanstalten maken om op te rotten. Na een aantal maanden gedwongen nietsdoen in het lokaal willen ze niets liever.

De Groene Amsterdammer van 8 augustus gebruikt dit woord als Nederlandse vertaling van celebrity. Beroemderik heeft echter een iets andere gevoelswaarde. Veel woorden op -erik doen een beetje gekunsteld aan, een beetje alsof we iets niet serieus nemen. Al in 1961 schreef Henk Schultink over de -erikerij van de jaren-'50 columnist Hendrik Hagenaar, die bijv. egoisten aanduidde als ikkeriken. Volgens Schultink gebruikt Hagenaar een niet-productief type afleiding (er zijn maar weinig gangbare woorden op -erik als slechterik, bangerik, botterik) om er een grappig effect mee te behalen. Ik zie dit net even anders. Veel -erik-woorden hebben een pragmatische functie om aan te duiden dat de schrijver/spreker de referent niet helemaal serieus neemt. Nudisten zullen zichzelf niet, tenzij in een jolige bui, als "bloteriken" omschrijven. Braaf noemen we honden en paarden die goed gehoorzamen, maar braveriken zijn mensen op wie we een tikje neerkijken. Juist waar -erik productief gebruikt wordt, dus niet in de zeer gangbare woorden, is dit pragmatische effect duidelijk voelbaar. Ook bij beroemderik.

Week 30: 21 juli - 27 juli 2013

Verlengbaar

Je zult het maar zijn! [Met dank aan Kees de Glopper]

Week 29: 14 juli - 20 juli 2013

Komkommerwolf

De wolf die onlangs dood is aangetroffen in de Noordoostpolder is niet alleen de voorloper van nieuwe generaties wolven die Nederland naar verluidt onveilig gaan maken, maar ook van een veel heterogene groep dieren, in de Telegraaf van 20 juli aangeduid als komkommerdieren. Komkommerdieren zijn dieren waarover alleen of vooral in komkommertijd over geschreven wordt, zoals de Veluwepoema die jaar of wat geleden gesignaleerd werd, en enige ophef in de media veroorzaakte, de stofzuigerslang (een echte slang die in een stofzuiger was gekropen), etc. In de komkommertijd komen dit soort onderwerpen prominenter in het nieuws, want er is geen politiek, geen voetbal, de beurs doet weinig, en oorlogen breken meestal pas ergens in augustus of september uit. De laatste jaren hebben de media naast de komkommerdieren een nieuw thema gevonden om over te schrijven in de komkommertijd, namelijk het verschijnsel komkommertijd zelf, en hoe zij als media daarmee omgaan. Geen nieuws dus, maar metanieuws. En door hierover in het Woord van de Week te schrijven, ben ik dus bezig het überhippe onderwerp van het metametanieuws aan te snijden. Want je kunt om je heen kijken, je kunt naar je navel staren, en je kunt naar het navelstaren staren. [Met dank aan Ton van der Wouden]

Week 28: 7 juli - 13 juli 2013

Mollemania

Groningers zijn nuchtere lui. Het Dagblad van het Noorden (13 juli 2013) is maar eens wezen kijken in Zuidhorn, waar Bauke Mollema zijn roots heeft, om te zien of er al iets te merken is van opwinding nu Mollema op de tweede plek in de Tour de France staat. Maar nee, geen spoortje Mollemania, aldus het Dagblad. En waarom eigenlijk ook? Mollema rijdt voor zichzelf, en voor zijn ploeg, niet voor Zuidhorn, en ook niet voor Nederland. Chauvinisme is een gek verschijnsel, en vooral gek eraan is dat het breed geaccepteerd wordt. Als ik zou roepen dat ik trots ben op de prestaties van niet-Nederlanders als Usain Bolt of Lionel Messi, zou men zeggen: Hoezo trots? Wat heb jij daarmee te maken? Maar komen de sporters uit hetzelfde dorp of provincie, dan is het ineens sociaal aanvaardbaar dat ik trots op ze ben. Mochten er buiten Groningen nog meer nuchtere Nederlanders wonen (ik betwijfel het soms), dan zou ik ze willen oproepen om zich te vestigen in Zuidhorn, op fietsafstand van de mooie stad Groningen.

Week 27: 30 juni - 6 juli 2013

Ponypletter

De Sp!ts van 5 juli schrijft "Ponypletfamilie bedreigd. De familie van de maker van de video waarin een pony wordt mishandeld, is ondergedoken. De familie is zeer ernstig bedreigd, meldde RTV Noord-Holland gisteren." Een video van een dikke vrouw op een shetlandpony heeft deze week meer ophef veroorzaakt in Nederland dan de naderende dood van Nelson Mandela of de militaire staatsgreep in Egypte. Terwijl ze met haar benen over de grond sliert, rijdt de vadsige "takketrol" (om een minder flatteuze internet-benaming te gebruiken) heen en weer door een bos, en rost haar onwillige paardje af met een zweep. Nadat het dier door de hoeven is gezakt, rookt ze tevreden een sigaret. Ook een tweede ponypletter is inmiddels gesignaleerd en aan de digitale schandpaal genageld. Inmiddels zijn er meer dan 100.000 Google hits voor het woord ponypletter. De seksuele mores in Nederland zijn tamelijk los, maar bij dierenbeulerij en pedofilie wordt een streep getrokken. Heel twitterend en bloggend Nederland valt over de dikke vrouw heen, maar gelukkig heeft de politie ook de man gearresteerd die het allemaal stond te filmen.

Verder wordt er ijverig nagedacht over een passende straf voor dit nieuwe type vergrijp:

Week 24: 9 juni - 15 juni 2013

Scharrelvrouw

U weet het, een scharrelkip is een kip die vrij rondscharrelt, geen legbatterijbewoner. En een scharrelei is natuurlijk het ei van een scharrelkip. Zelf scharrelt zo'n ei niet rond. Hoeft ook niet, want wij gaan dat ei opeten. Of we maken er scharreladvocaat van. Advocaat gemaakt van eieren van scharrelende kippen. Een scharrelvrouw (het woord komt uit Trouw, 13 juni 2013) zal dan wel iemand zijn die zo'n ecologisch verantwoorde versnapering drinkt. Mannen houden ook wel van een scharrel, maar niet zo van advocaat. Maar nee, als u zo denkt zit u ernaast. Een scharrelvrouw is een vrouw die maar een paar dagen in de week werkt, bijvoorbeeld op pappadag of -dagen. Een dinsdag- en donderdagdame dus. Minister Bussemaker wil dat het uit is met dat gescharrel. Vrouwen moeten gewoon volle bak gaan werken, net als zij dat zelf doet, en niet meer teren op de zakken van hun man. Even heeft deze ferme taal een storm in een advocaatglaasje veroorzaakt, maar gelukkig, inmiddels is die storm weer gaan liggen. Waar zouden die voltijdsbanen ook vandaan moeten komen in de huidige crisistijd? [Met dank aan Martin Thijs]

Zakkenland

Zakkenvullers zitten niet bij banken of raden van commissarissen, zoals u misschien meende, maar in Duitsland. Daar dreigen de Donau, Rijn, en Elbe over te stromen, en overal is men bezig zwakke plekken te versterken met zandzakken. Zand hebben ze zelf wel, maar de zakken komen voor een deel uit Groningen. De Noord-Nederlandse Zakkenfabriek heeft haar hele voorraad kunnen slijten aan Duitse deelstaten. Wat, hebt u nog nooit van ze gehoord? We zijn anders algemeen bekend in zakkenland, aldus de directeur op TV-Noord.

Week 21: 19 mei - 25 mei 2013

Zombie-renwedstrijd

Ik had er nog nooit van gehoord, maar als iets in Amerika een rage is, dan doet Nederland mee. Het Algemeen Dagblad (24 mei) meldt dat Nederland nu ook een zombierace gaat krijgen. Een hindernisrace, met zombies achter je aan, moet de harten sneller doen pompen. Met een karretje door het spookhuis is zo old school. Rennen voor je leven met gegrimeerde grafgriezels op je hielen is helemaal 2013. (Met dank aan Nathalie Eimers.)

Week 20: 12 mei - 18 mei 2013

Volendamisering

Bas Heyne meent in een column voor NRC Handelsblad een trendbreuk waar te nemen. "Wat je ziet is het begin van een kentering. De Volendamisering van Nederland, eindeloos opportunistisch aangejaagd en afgekondigd door mannen als Peter Kuipers [directeur TROS, JH], lijkt tot staan gebracht. Er zijn te veel mensen die er genoeg van hebben." Bas Heyne baseert zijn optimisme op het succes(je) van Anouk - die bij de toptien eindigde van het Songfestival met een best wel aardig liedje. Of dit optimisme niet wat voorbarig is - één Bird maakt nog geen zomer - zal de tijd leren. Intussen zit ik met de prangende vraag of Heyne niet Volendammisering had moeten schrijven, met dubbele -m-. Volgens het Groene Boekje moet er verdubbeld worden als er op een korte klinker + medeklinker een onbeklemtoonde vocaal volgt (uitzondering: woorden afgeleid van plaatsnamen op -um met twee lettergrepen: vgl. Bussumer met Hilversummer, Dokkumer met Blaricummer). Omdat Volendammisering vooralsnog ontbreekt in de woordenlijst moeten we het doen met tiranniseren, met dubbele -nn-, als analoog geval. [Met dank aan Dicky Gilbers]

Week 18: 28 april - 4 mei 2013

Bloemplukboete

Zomaar een leuk boeketje bijeen plukken in het park mag niet. Die bloemen zijn niet van jou, en ook niet bedoeld voor je oma, of de jarige juf van je kleuterschool. Daarom moeten de opa en oma van een plukkende kleuter 130 euro betalen. Op nu.nl stond een stukje over deze aangelegenheid en een enquete waaruit blijkt dat de meerderheid van de meer dan 7500 stemmers dit alleszins terecht vindt. Het ging om 47 narcissen. Die hadden ze achteraf sneller en goedkoper op de markt kunnen kopen. Wat mij nu interesseert is niet of dit terecht is, of flauwekul, maar de benaming van de boete. Nu.nl rept van een bloemenplukboete, maar mijn Rotterdamse correspondent Nathalie Eimers had voorkeur voor de kortere variant die boven dit stukje prijkt. Die variant klinkt stoerder, is compacter en heeft mooie bijna-alliteratie: bl-pl-b. Telkens een lipklank, subtiele wisseling van bl naar pl, dan terug naar b. Zoiets moois moeten we, mogen we niet verdunnen met een onnodige lettergreep -men-.

Week 16: 14 april - 20 april 2013

Tsjakkapremier

Er is een sociaal akkoord gesloten, de bezuinigingen zijn deels van de baan, tijd om de crisis achter ons te laten en ons uit de crisis te consumeren. Niet meer somberen, aldus Rutte, maar een nieuwe auto/boot/huis aanschaffen. Sybrand van Haersma Buma noemt hem in de Telegraaf een tsjakkapremier, met verwijzing naar de positieve denker en goeroe Emile Ratelband. Beetje vreemd blijft het wel dat de premier die het steeds heeft over huishoudboekjes die op orde moeten zijn (kent iemand van onder de 50, afgezien van de wat ouwelijke Rutte, die dingen überhaupt nog?) nu opeens aandringt op uitgaven. Als VVD'er moet hij toch weten dat de vermogensbelasting een lager tarief heeft dan de BTW, dus consumeren is vooral belasting betalen. Goed voor de staatskas, slecht voor het privé-bezit. Klinkt ook wel een beetje naar de private vices, public benefits van de proto-VVD'er Bernard Mandeville. Misschien voor Rutte een leukere associatie dan Emile Ratelband, zeker als je weet dat Mandeville's vader en wellicht ook Mandeville zelf betrokken is geweest bij een belastingoproer in Rotterdam in 1690. Ook heel erg VVD (zie Premiepaniek, week 44 van 2012.) [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 15: 7 april - 13 april 2013

Protocolfetisjist

Willem-Alexander, binnenkort Koning Willem IV, hoeft niet met Majesteit, of Sire te worden aangesproken. Want hij is geen protocolfetisjist. Per implicatie leiden we af dat zijn moeder, die graag met Majesteit werd aangesproken, dus wel een protocolfetisjist is in de ogen van haar lieve zoon. Alex, bedankt! [En Dicky Gilbers bedankt]

Week 14: 31 maart - 6 april 2013

Wrijftelefoon

Het probleem met moderne gadgets als de smartphone, met bijbehorende apps, de iPad, activitytrackers, kortom die hele snoepwinkel van de moderne elektronica, is de stortvloed van Engelse woorden die erbij schijnt te moeten horen. Gelukkig blijven enkele onverschrokken taalzuiveraars de strijd aanbinden tegen de bierkaai. De wrijftelefoon is dan een aardig alternatief voor smartphone, overigens een woord dat me geen lang leven beschoren lijkt. Een smartphone is slim vergeleken met ouderwetse mobieltjes, maar tegen de tijd dat het allerlaatste mobieltje zonder aanraakscherm in de prullenbak wordt gesmeten, is geen enkele smartphone nog uitgesproken slim. Of het wat wordt met het woord wrijftelefoon staat nog te bezien. Google vindt weliswaar een groot aantal sites met dit woord, maar vooral websites met woordenboeken, taalrubrieken en nieuwe woorden (binnenkort dus ook het Woord van de Week).

Week 12: 18 maart - 24 maart 2013

Vindikleuken

Iets leuk vinden of iets vindikleuken, dat is heel wat anders. Leuk vinden is privé - u mag alles leuk vinden, ook de meest foute dingen, in de beslotenheid van uw boezem. Vindikleuken daarentegen is openbaar. U geeft aan heel Facebook te kennen dat u de status update van Pietje Puk of de foto van de kat van uw schoonzus "leuk" vindt. In het Engels moet u het in beide gevallen doen met het kleurloze werkwoord like. Daar kunt u zonder tegenspraak zeggen: I liked your status update, but did not *like* it.

Weigeruroloog

In een artikel over zin en onzin van besnijdenis noemt NRC van 18 maart een arts die weigert nog langer mee te werken aan besnijdenis om religieuze redenen, een weigeruroloog. In tegenstelling tot de weigerambtenaar, die om religieuze redenen geen homohuwelijken wil afsluiten, is de weigeruroloog juist iemand die niet om religieuze redenen een operatie wil uitvoeren.

Week 11: 11 maart - 17 maart 2013

Slaapkamerbelasting

We hebben deze week een nieuwe paus gekregen, maar nog geen nieuwe pauswoorden. Daarom wijken we even uit naar Groot-Brittannië, waar de regering-Cameron een slaapkamerbelasting wil gaan heffen. Voordat u hierbij allerlei spannende vergezichten krijgt, moet ik melden dat het geen echte belasting is, maar een korting op huursubsidie, en wel voor die mensen die ruimer wonen in de sociale sector dan ze op basis van hun gezinssamenstelling zouden verdienen. Elke slaapkamer teveel levert een korting op. Uiteraard blijven de bezitters van eigen huizen buiten schot.

Week 6: 4 februari - 10 februari 2013

Belchinees

De voetbalwereld is in opspraak geraakt doordat wedstrijden zijn verkocht aan goksyndicaten uit het Verre Oosten. Op de tribunes zijn belchinezen gesignaleerd die uitslagen doorbellen zodat gokkers in Shanghai of Hongkong op de hoogte blijven van de stand in Veendam - Top Oss en andere toppers in de Jupilerliga.

Bij een woord als belchinees probeer ik me altijd even voor te stellen of we het moeten zien als een denigrerende term. Ik denk van wel, hoewel Chinees uiteraard een neutrale aanduiding is, en geen scheldwooord, terwijl ook bellen niet noodzakelijk als iets negatiefs hoeft te worden gezien. Maar de combinatie geeft me te denken. We hadden in de jaren '30 de pindachinezen ("Pinda pinda, lekka lekka!"), maar we zullen nooit spreken van elektronicaduitsers, of pizza-italianen, of modefransen, kaasnederlanders of ikeazweden. Zulke combinaties bewaren we voor mensen op wie we wat neerkijken, zoals belchinezen, voddenjoden, draagnegers, etc.

Hoe zit het dan met schaatsbelgen zult u denken? Kijken we ook neer op Bart Veldkamp en consorten? Tja, eigenlijk wel: Een schaatsbelg is een Nederlander die niet goed genoeg (meer) is om voor Nederland uit te komen, en dan maar uitwijkt naar België. Mocht België ooit een echte topper hebben van eigen bodem, dan zullen we die nooit een schaatsbelg noemen. Eddy Merckx was toch geen fietsbelg, en Hercule Poirot geen speurbelg?

2012

Week 51: 17 december - 23 december 2012

Kerstmens

In een kerstprogramma op Ned-1 zei een bewoner van Ravenstein, het Brabantse stadje dat in deze tijd van het jaar zich geheel in Kerstsfeer hult, met kaarslicht ipv elektrisch licht, mensen in Dickensiaanse kledij, een levende kerststal, etc., dat hij eigenlijk niet zo'n kerstmens was. Een kerstmens is een type mens dat veel geeft om Kerst, begreep ik. Omdat hij een man was, had hij ook kunnen zeggen dat hij niet zo'n kerstman was, maar dat woord vermeed hij. Ook dat kunnen we wel begrijpen.

Week 48: 26 november - 2 december 2012

Moordloos

Eigenlijk is het woord van deze week slodderwetenschap, de door prof. Pim Levelt bedachte vertaling van sloppy science. De verzonnen gegevens van Diederik Stapel hadden allang alarmbellen moeten doen afgaan, maar slordige beoordelaars van tijdschriften vonden alles best. Te triest voor woorden, laat staan voor het Woord van de Week. Daarom aandacht voor iets vrolijkers. Deze week had New York voor het eerst in lange tijd een moordloze maandag. Een dag zonder doden. CSI New York kon een dag achterover leunen, even krachten verzamelen voor dinsdag en woensdag want New York is nooit lang zonder lijken. Maar ook zonder lijken blijft New York natuurlijk een moordstad. [Met dank aan Annette (E.) Hoeksema]

Week 47: 19 november - 25 november 2012

Sinterklaasjournaal

Nederland mag dan een dwergnatie zijn, op Twitter en het Internet in het algemeen zijn we een reus. Deze week blijkt dat uit de groep van snelst groeiende trefwoorden die Google heeft verzameld voor Euronews. Waren vorige week nog Obama en Romney in die kategorie, deze week hebben ze helemaal afgedaan. Nu (21 november) staat op 5 "sorteo ONCE" (Spaanse loterij), op 4 "diwali" (Hindoe lichtfeest), op 3 "ibrahimovic" (na zijn 4 doelpunten tegen Engeland, waarvan een weergaloze omhaal-op-afstand), op 2 "helen flanagan" (Britse soapster en deelnemer aan de reality-show) en op 1: "Sinterklaasjournaal". Europabreed moet nu alles wijken voor Sinterklaas.

Week 46: 12 november - 18 november 2012

Uitcheck-vergeet-leed

Helemaal actueel is-ie niet, en dat komt omdat ik de Viva niet regelmatig lees. Maar in de wachtkamer van de dokter snuffel je wel eens in bladen die je anders niet onder ogen krijgt, in dit geval een Viva van 25 juli 2012. In de rubriek Hanna & Anna raadt Hanna haar vriendin Anna aan om gewoon een papieren treinkaartje te kopen, nu de rijen bij de automaat veel kleiner zijn geworden dankzij de ov-chipkaart. Om eraan toe te voegen: "En het scheelt een hoop uitcheck-vergeet-leed."

Week 44: 29 oktober - 4 november 2012

Premiepaniek

Grote paniek in de tent bij de VVD. De afspraken met de PvdA voor het nieuwe regeerakkoord pakken wel heel duur uit voor de "hardwerkende Nederlanders" waarvoor Rutte en de zijnen zich altijd inzetten. De premies voor de ziektenkostenverzekering gaan voor die groep met honderden euro's omhoog. Terwijl de middenklasse vol angst en beven de gebeurtenissen op de huizenmarkt volgde, bleek het echte gevaar voor de portemonnee uit een heel andere hoek te komen. In zijn haast om een akkoord af te sluiten, ging de VVD-fractie akkoord nog voor het CPB de kosten had uitgerekend. Tja. Een reactie op de website van Sp!ts (het blad dat met het woord premiepaniek aan kwam zetten): "Ik denk dat ik maar lege eierdozen ga verzamelen om mee te gooien. Wordt te duur om met eieren te gooien."

Week 42: 15 oktober - 21 oktober 2012

Zalmziek

De Sp!ts van 19 oktober kopt: Bijna duizend mensen zalmziek. Het gaat niet om een nieuwe, geheimzinnige ziekte, maar salmonella in zalm. Na de Zalmkit, de Zalmnorm, en de Zalmsnip weer een zalmwoord, zij het dat ditmaal Gerrit Zalm niet de bron is, maar de eponymische vis.

Week 41: 8 oktober - 14 oktober 2012

Twittermiljonair

De Sp!ts van 8 oktober 2012 meldt het heugelijke nieuws dat Wesley Sneijder zich sinds kort twittermiljonair mag noemen. Een twittermiljonair is een twitteraar met een miljoen of meer volgers. Vaak zijn dergelijke toptwitteraars bekend uit de media: topsporters, diva's, filmsterren, etc. Toch moest ik even googelen toen ik las dat Wesley Sneijder de Nederlandse voetballer Irfan Bachdim nog voor zich moest dulden. Bachdim kan bogen op 3 miljoen volgers. Irfan wie? Bachdim bleek een Nederlands-Indonesische voetballer die momenteel speelt in de Indonesische competitie en twittert in het Indonesisch, Engels en Nederlands. Ook Sneijder twittert vooral in het Engels, evenals die andere twittermiljonairs Robin van Persie en DJ Tiësto. Er is me wel eens gesuggereerd het Woord van de Week als tweet aan te bieden. Ik houd me liever ver van twitterend Nederland. De tweets zijn mij te kort en te vluchtig. Ik volg dan ook niemand.

Pensioenpaard

Het zal je maar gebeuren. Van bejubeld wedstrijdpaard naar pensioenpaard. Elke dag naar de wei om klaver en gras te eten, maar ondertussen rijden andere paarden rond met Anky op hun rug. Die mogen laten zien dat ze kunnen dansen, stappen, draven op muziek. Het is Bonfire (29) en Salinero (19)overkomen. Gelukkig komt Anky ze nog af en toe opzoeken, even kijken hoe het met ze gaat, even aaien. En Bonfire is inmiddels beschermpaard geworden van de stichting Opvang Oude Manegepaarden en Pony's in Friesland, en van het Manegepaarden Pensioenfonds. Of Bonfire dat vrijwillig is geworden, of op aandringen van Anky, is niet helemaal duidelijk. Het Woord van de Week zal er maar niets van zeggen, want die heeft zelf boter op het hoofd: Is nog eens door half Drenthe gejakkerd in een huifkar, getrokken door de allesbehalve gepensioneerde 30-jarige fjord Sonja.

Week 40: 1 - 7 oktober 2012

Hardkreunster

Op tennisbanen wordt tegenwoordig meer afgekreund dan in een pornofilm,vooral als er dames aan het meppen zijn. De tijden dat keurige dames als Betty Stöve en Chris Evert het voor het zeggen hadden liggen al lang achter ons. Inmiddels loopt het gekreun dermate de spuigaten uit dat het zelfs hardkreunster Maria Sjarapova (de term is van het NOS Sportjournaal van 1 oktober 2012) te gortig is geworden. Om de website van Elsevier even te citeren: "Het geschreeuw van Sjarapova is wel eens gemeten op meer dan 101 decibel, vergelijkbaar met een kettingzaag. 'Ik gil al zolang ik tennis,' aldus de de nummer twee van de wereld. 'Het is een aangeboren gewoonte." Voor wie graag luistert naar een woest krijsende Sjarapova zijn er gelukkig volop YouTube filmpjes.

Week 39: 24 - 30 september 2012

Wachtgeldhetze

Hero Brinkman, voorheen PVV, geniet nu van zijn wachtgeld na een mislukt avontuur als lijsttrekker van een nieuwe partij, u weet wel die partij met die naam die iedereen alweer vergeten is. De Website Geenstijl.nl heeft al een wachtgeld-o-meter geplaatst op Internet, waarop je kunt zien hoeveel wachtgeld Hero inmiddels verdiend heeft. Brinkman zelf spreekt van een hetze. Je moet het zien als een alternatief soort WW, aldus Brinkman. Dat lijkt me een goed idee: afschaffen dat wachtgeld en gewoon dezelfde WW-regeling toepassen die je ook voor andere werknemers hebt. Hero is voor, wie volgt? [met dank aan Nathalie Eimers]

Week 36: 3 september - 9 september 2012

Torentjesdroom

Het is de laatste week voor de Tweedekamerverkiezingen, en Emile Roemer zakt in de peilingen. De gedoodverfde winnaar is in vrije val naar beneden en Diederik Samsom ruikt zijn kans. Roemer is doodop, Samsom oogt monter, en Marc Chavannes noteert in de NRC van 6 september: "Mensen die op winnen staan, hebben meer energie dan kandidaten die hun Torentjesdroom zien verfletsen." Intussen zou iedereen wel eens willen weten hoe de Torentjesdroom van Samsom eruitziet. Droomt hij stiekem van een rechts Torentje, waarin misschien wel weer gewoon Mark Rutte resideert, of een links Torentje, waar Diederik zelf met Emile de lakens uitdeelt?

PS: Inmiddels (1 oktober 2012) is wel duidelijk dat Diederik toch het liefst droomt van een torentje met Mark Rutte.

Fietspyjama

Wat zegt u? U fietst nooit in uw pyjama?? Nee natuurlijk niet! De Fietspyjama is er ook niet voor u, maar voor uw fiets. Het is gewoon een hoes die over uw fiets gaat, en ervoor zorgt dat uw fiets optimaal wordt beschermd als u er even niet op fietst. Waarom noemen we het ding dan niet gewoon fietshoes? Omdat het woord pyjama beter past bij de intieme relatie die u heeft met uw fiets, immers niet zomaar een gebruiksvoorwerp, maar uw stalen ros, uw geliefde tweewieler, die u 's nachts niet onbeschut buiten laat staan. [met dank aan Kees de Glopper]

Week 30: 23 juli - 29 juli 2012

Asbestjeugd

De Telegraaf van 27 juli pakt uit op de voorpagina met een stuk over zich misdragende jongeren. Het gaat om mensen van de Utrechtse wijk Kanaleneiland, die wegens asbestgevaar hun huizen hebben moeten verlaten en tijdelijk zijn ondergebracht in hotels. Ik citeer maar even: "Hotel Mitland in Utrecht heeft het binnenzwembad tot verboden terrein verklaard voor de bewoners van de 'asbestwijk' in Kanaleneiland, die tijdelijk in het hotel verblijven. Dat gebeurde nadat het zwembad woensdag in een „onacceptabele staat van vervuiling” werd aangetroffen. Ook deden zich volgens een woordvoerster van het hotel onveilige situaties voor." Misschien moeten we die lastige jongeren maar laten verwijderen door mannen in witte pakken.

Week 29: 16 juli - 22 juli 2012

Triltoren

Een groot kantoor van Rijkswaterstaat (met opslagruimte voor 1500 ambtenaren) is ontruimd wegens onverklaarde trillingen. Mogelijkerwijs hebben gebroken spankabels er iets mee te maken, maar het fijne weten ze er ook niet van bij Rijkswaterstaat. Hopelijk hebben ze meer verstand van dijken en dammen.

Week 26: 25 juni - 1 juli 2012

Oorlelverjonging

De plastische chirurgie heeft een nieuw terra incognita ontdekt: de oorlel. Vrouwen met hanglellen durven geen dure oorbellen meer te dragen. Dat kan heel traumatisch zijn, want zoals u weet is de oorlel het eerste waar een man naar kijkt. Oude of uitgezakte oorlellen maken dat een man de rest niet eens meer een blik waardig keurt. Een afgelikte boterham noemen we niet voor niets een lellebel. Gelukkig meldt de Sp!ts van 28 juni 2012 dat er redding in aantocht is. Voor 400 euro spuit de Rembrandtkliniek in Leiden u hyalonzuur in de oorlellen, waardoor deze volumineuzer en jeugdiger gaan ogen. Het betekent als het ware een tweede jeugd voor uw afgeleefde lellen. Dames, er is geen enkel excuus meer. Naar Leiden als uw lellen u lief zijn!

Week 24: 11 juni - 17 juni 2012

Gemulder

Het EK voetbal is in volle gang. Zelfs de kredietcrisis raakt af en toe op de achtergrond. Het is elke avond voetbal op tv, en als er geen wedstrijd te zien is, vullen we de tijd met Jack van Gelder, Johan Derksen en consorten, en de ex-voetballers en professionele analytici Jan en Youri Mulder mogen aanschuiven. Ongeacht wie er spelen eindigt elke avond in een klaagzang over de beroerde prestaties van het Nederlands Elftal. In de Vrij Nederland van 16 juni wordt daarom gesmeekt om een einde aan het oeverloze eindeloze wezenloze gemulder. [met dank aan Dick Scholtens]

Wandelgangenakkoord

Een coalitie van VVD, CDA, GroenLinks, Christenunie en D66 heeft een akkoord gesloten over de begroting voor 2013 na het uiteenspatten van de gedoogcoalitie Rutte-Wilders. Toen Geert Wilders er na langdurige Catshuisonderhandelingen de brui aangaf omdat hij verdere bezuinigingen niet meer aan zijn achterban kon uitleggen, nam de "coalition of the willing" alias de Kunduz-coalitie het stokje over. Minister Jan Kees de Jager draafde door de wandelgangen van fractiekamer naar fractiekamer en kwam tevoorschijn met een akkoord dat nu bekend staat als wandelgangenakkoord, Lente-akkoord, grachtengordelakkoord, al naar gelang de politieke pet staat. [dank aan Nathalie Eimers]

Week 14: 2 april - 8 april 2012

Coulancebonnen

Wat gaat de politie doen als u een lichte overtreding maakt en zij bezig zijn met een actie voor een betere CAO? Dan geven ze u een coulancebon. Een soort van aflaat, maar dan niet van de paus, maar van de Heilige Hermandad. Ik weet niet hoe lang de actie duurt, maar ik zou tegen de minister willen zeggen om niet toe te geven aan de eisen van de politiebonden. Opdat we maar heel lang coulancebonnen mogen krijgen ipv echte verkeersboetes.[met dank aan Nathalie Eimers]

Week 12: 19 - 25 maart 2012

Marmageddon

Net als vorige week hebben we weer een blend als woord van de week, dat wil dus zeggen een woord ontstaan door twee andere te versmelten. In het Dagblad van het Noorden van 24 maart 2012 staat het alarmerende bericht "Nieuw-Zeeland getroffen door 'Marmageddon'". Na de aardbeving in Christchurch wordt dit land opnieuw zwaar getroffen. De fabricage van Marmite is tijdelijk verstoord en het land zit zonder. Inmiddels worden de wereldmarkten afgestroopt op zoek naar partijen van het essentiële goedje waar Britten en hun koloniale afstammelingen niet buiten kunnen. Misschien tijd voor een hulpactie: Noodpakketten met Marmite voor de tegenvoeters?

Week 10: 5 -11 maart 2012

Linsanity

Bankzitter Jeremy Lin was een van de minst bekende spelers van de NBA, totdat de New York Knicks vanwege een groot aantal geblesseerde spelers een beroep op hem moesten doen. Plotseling werd hij een van de meest scorende spelers, en nam zijn ploeg mee op sleeptouw in een reeks van overwinningen. Inmiddels is zijn effect alweer uitgewerkt, en verliezen de Knicks weer wedstrijden. De Linsanity is voorbij. [Dank aan André Hoeksema]

Seksrel

Was Wassenaar tot voor kort vooral bekend van Duinrell, nu zijn ze in het nieuws vanwege een heuse seksrel. Nou ja, seksrel, het gaat om plaatselijke politici die tijdens de nachtelijke nazit na een raadsvergadering nogal teut zijn geworden, en waarschijnlijk kwamen allerlei oerdriften uit de corpsballentijd weer boven. Naar verluidt heeft VVD-wethouder De Greef een raadslid toegebrald dat hij haar wel even op zijn kamer apart zou willen nemen voor een extracurriculaire activiteit. Overigens wordt alles door wethouder en burgemeester ontkend. Collega-burgemeester Bas Eenhoorn (toevallig ook woonachtig in Wassenaar, wel zo makkelijk, bovendien ook een VVD'er, dus da's wel zo veilig) mag nu uitzoeken wat er in de kleine uurtjes die nacht precies is gezegd. [Dank aan Nathalie Eimers]

Week 8: 20 - 26 februari 2012

Hoornenbrillenbrigade

Hoornen brillen associeer ik vooral met de jaren vijftig, toen mannen als Rip Kirby en Buddy Holly door een hoornen venster de wereld inkeken. Tegenwoordig is het meer iets voor hippe jongeren, en mannen van in de vijftig met academische banen, die iets belangrijks doen in de cultuursector, ambtenarij, wetenschap, etc. Het is met de hoornen bril zoals met vele andere assessoires (denk maar eens aan de bretels van Jort Kelder, rode sjaals, polstassen voor mannen): Ze wekken vaak net zoveel irritatie op als bewondering. In de Groene Amsterdammer van 23-2-2012 geeft Ewald Engelen af op al het gemeenschapsgeld dat gestoken wordt in de ondertunneling van de Amsterdamse Zuidas. De bedrijven die daar zitten (en bakken met geld verdienen) dragen geen cent bij, maar krijgen alles kado van de belastingbetaler. Ik citeer: "Van Poelgeest herenigt met de ondertunneling het Plan Zuid van Berlage met het Buitenveldert van Van Eesteren. Leuk voor de hoornen brillen-brigade; ons interesseert het geen zier." Engelen is niet de enige met afkeer van de hoornen bril. Inspecteur Frost refereerde vaak aan zijn niet al te geliefde chef superintendent Mullet met de koosnaam "Hornrimmed Harry".

De Groene Amsterdammer van 1 maart 2012 toont overigens twee overduidelijke vertegenwoordigers van de bedoelde brigade:

Week 6: 6 februari - 12 februari 2012

Rayonhoofdensmoelenboekje

Het vriest al een tijdje dat het kraakt en de rayonhoofden zijn al bij elkaar geweest. Misschien gaat het lukken met de Tocht der Tochten. Maar eigenlijk mag ik daarover niet schrijven, want dat brengt ongeluk. Helaas trekken de media zich hier weinig van aan. Het is een en al Elfstedentocht wat de klok slaat. En die rayonhoofden, jarenlang een anoniem gezelschap, komen voortdurend met hun hoofd op de buis. Tijd dus voor een heus rayonhoofdensmoelenboekje. Ik had het niet kunnen verzinnen, maar Mart Smeets begon erover bij Studio Sport, dus het zal wel bestaan.

Week 5: 30 januari - 5 februari 2012

Supermarktpaard

Je hebt rijpaarden en trekpaarden, politiepaarden en mijnpaarden, springpaarden en dressuurpaarden, karrepaarden en cavaleriepaarden, maar van supermarktpaarden had ik nog nog gehoord. Die zijn er dan ook niet. Wel is er supermarktpaard. Dat is geen paard, maar paardevlees, dus eigenlijk ex-paard. In Trouw, 4 februari 2012, lezen we hierover: "Het kost minder in de supermarkt, maar de kwaliteit van dat vlees is veel slechter dan van het verse vlees dat wij verkopen. Als de mensen supermarktpaard eten, zijn ze meteen genezen: dan denken ze dat paardenvlees niet lekker is." Aldus een van de laatste echte paardenslagers van Utrecht.

2011

Week 52: 25 december - 31 december 2011

Natuurbarbaar

Cultuurbarbaren zijn er in allerlei maten en soorten, maar natuurbarbaren, dat is een heel bijzonder soort mens. Als we op Internet kijken, blijkt er in heel Nederland maar eentje te zijn: staatssecretaris Henk Bleker. Zelf ontkent hij het - zo mag hij graag een potje jagen in de vrije natuur - maar die ontkenning klinkt toch een beetje als Richard Nixon die destijds met nadruk verklaarde: I am NOT a crook. Daarmee heeft die zijn reputatie niet weten te redden en Bleker wacht een vergelijkbaar lot nu hij een dikke streep door de ecologische hoofdstructuur heeft gezet. Boswachtend Nederland heeft hem in het vizier, en de jacht op Bleker is geopend.

Week 51: 18 december - 24 december 2011

Duikbootkatholiek

In de Volkskrant van 23 december schrijft Toine Heijmans over duikbootkatholieken. Misschien denkt u aan pedopriesters die even moeten onderduiken om aan vervolging te ontkomen, maar het betreft gelovigen of ex-gelovigen die zich nooit in de kerk laten zien, behalve op hoogtijdagen als Kerstmis en Pasen. Dan duiken ze even op. Fijn Kerstliedjes zingen met een orgel en een koor. Het is een vertaling van het Duitse U-boot-christ.

Week 48: 27 november 2011 - 3 december 2011

Sinterklaasrel

Bram van der Vlugt heeft een relletje veroorzaakt door de aankondiging dat hij zijn Sinterklaaspak nog maar eens een keertje aan gaat trekken voor een optredentje bij Paul de Leeuw. Schandaal! Dat mag natuurlijk helemaal niet, want hij is gestopt als officiële TV-Sinterklaas, en rijdt op deze manier de nieuwe TV-Klaas Stefan de Walle gemeen in de wielen. We kunnen niet hebben dat kleine kinderen in de war raken van allerlei Sinterklazen op TV. Het is al lastig zat met al die hulpsinterklazen op scholen en verenigingen. Wat bezielt Bram toch? Ouders van Nederland, er zit niets anders op dat a.s. zaterdag Paul en Bram te boycotten. Het gaat om niets minder dan de nachtrust van uw kinderen! Laat hun vertrouwen in de Goedheiligman ongeschokt blijven. (U kunt ze natuurlijk voor de verandering ook eens op tijd naar bed sturen, bijvoorbeeld direct na het Sinterklaasjournaal. Ideetje?) [Met dank aan onze correspondente uit Rotterdam]

Week 45: 5 november - 12 november 2011

Pardonner

Pardonner is geen Frans werkwoord. Althans niet in de nrc.next van 11 november 2011, die het woord gebruikt om te verwijzen naar degenen die vielen onder het Generaal Pardon uit 2006, waardoor een groot aantal asielzoekers die al langdurig in Nederland woonden een permanente verblijfsvergunning kregen. Deze week werd er teruggekeken op deze gebeurtenis door de media. 2006, een kleine window of opportunity tussen Rita Verdonk en Gerd Leers, een al haast weer vergeten moment van gastvrijheid.

Week 44: 30 oktober - 4 november 2011

Hoaxleraar

Een woordgrap van Geenstijl.nl, naar aanleiding van Stapelgate. Deze week is het rapport van de commissie-Levelt verschenen, waaruit de enorme omvang van de fraude, gepleegd door professor Diederik Stapel uit de doeken wordt gedaan. Een paar dingen moeten me van het hart: Er wordt veel handenwringend gefoeterd op de infame bedrieger Stapel, maar verder wordt ieders straatje schoongeveegd. Kennelijk heeft niemand van de tientallen co-auteurs boter op het hoofd. Gelooft u het? En hoe zit het met al die anonieme reviewers, en beoordelingscommissies van NWO. Laat echt iedereen in de sociale psychologie zich zo makkelijk bedotten? Moeten we niet eens wat serieuzer kijken naar peer review, nog altijd wat al te gemakkelijk beschouwd als waarborg van kwaliteit? En ook eens wat kritischer kijken naar charismatische professoren die actief zijn in de media, voor prikkelende stellingen hun neus niet ophalen, maar geen tijd hebben om data te verzamelen en netjes te archiveren. [Met dank aan Nathalie Eimers]

Week 40: 2 oktober - 8 oktober 2011

Luzernebehangersbij

Het had niet veel gescheeld, of schubhaarkegelbij was het woord van de week geworden. Samen met de luzernebehangersbij en nog 21 andere soorten insecten en een kwal horen deze beestjes tot de nieuwe fauna van Nederland. Door de opwarming van de aardbol krijgen we er in rap tempo nieuwe soorten bij. U bent gewaarschuwd. Wilders' animal cops kunnen ze niet tegenhouden aan de grens, ook al reizen ze zonder papieren.

Week 38: 18 september - 24 september 2011

Normaal

Terwijl alle economische seinen op rood staan en het parlement een sombere rijksbegroting met veel bezuinigingen bespreekt, gaat de meeste aandacht uit naar Wilders en Rutte die elkaar oproepen eens "effe normaal te gaan doen". Zelden heb ik een beter voorbeeld gezien van de stelling dat het bij communicatie niet gaat om wat er gezegd wordt, maar hoe, en met welke bedoeling. Immers, wat is er mis met normaal doen? De overheid zelf is net een campagne gestart "Normaal doen is zo gek nog niet", waarin wordt opgeroepen om blikjes in afvalbakken te werpen, niet op de vloer van de trein, en de MP3-speler niet zo hard af te spelen dat de hele bus meegenieten kan. Dat vinden we een prima campagne, en niemand acht zich beledigd. Maar als Wilders het zegt tegen Rutte, vindt een meerderheid dit niet kunnen. Waarom? Omdat "doe eens normaal man" typisch een uiting is van mensen die op straat ruzie zoeken. Meestal is het de reactie van iemand die iets niet pikt, en laat merken dat hij niet opzij gaat voor een potje vechten of schelden. Net als een quasi-onschuldige vraag als "Had je wat?" suggereert het een begin van een ruzie. En daar schrikken we soms een beetje van, hoewel we het van Wilders natuurlijk konden verwachten. Want gedogen duurt niet eeuwig.

Week 37: 11 september - 17 september 2011

Stapelgate

Een psycholoog die Stapel heet, wat is daar nou vreemd aan? Volgens een bekende volkswijsheid zit aan elke psycholoog wel een steekje los. Maar Diederik Stapel, hoogleraar in Tilburg, maakte het wel erg bont door zijn eigen onderzoeksgegevens te verzinnen. Als je denkt dat je daarmee wegkomt, moet je inderdaad wel Stapel zijn. Inmiddels zitten promovendi en coauteurs van de man met de handen in het haar. Hun publicaties kunnen nu deels de prullenbak in. De UK (Groninger Universiteitskrant) rept al van Stapelgate. Onder vleeseters is echter sprake van enig leedvermaak. Want zo hufterig zijn we wel...

Week 35: 28 augustus - 3 september 2011

Komkommeren

Ook het Woord van de Week kent soms een komkommertijd. Deze zomer hebben we stil gelegen, maar we zijn nu weer van de partij. In Trouw van 3 september blikt een redacteur terug op de zomer, normaliter een tijd met weinig nieuws, maar dit jaar bleek van komkommertijd geen sprake, met een burgeroorlog in Libië, massamoord in Noorwegen, rellen in Engeland, eurocrisis, DSK, etc. Heel anders dan die goede oude zomers van vroeger, waarover hij schrijft: "Als het echt komkommert, is het een hele klus om de krant goed gevuld te krijgen." Een mooi werkwoord, komkommeren dat is afgeleid van komkommertijd. Het is een onpersoonlijk werkwoord, zoals past bij werkwoorden die weersgesteldheden aanduiden (regenen, sneeuwen), maar ook bij werkwoorden die een langduriger patroon uitdrukken, zoals zomeren in Het wil maar niet zomeren.

Week 20: 15 - 21 mei 2011

Testosteronmannen

Deze week staat weer eens in het teken van de mannen met teveel testosteron, de alfamannen die grote organisaties leiden maar zelf als een soort wichelroedelopers achter hun stramme vriend aanlopen. Bill Clinton was een notoir geval, evenals Silvio Berlusconi, en nu DSK, zoals de Fransen hun Dominique Strauss-Kahn graag aanduiden, baas van het IMF, nu gevangen op Rikers Island, de beruchte bajes van New York, verdacht van poging tot verkrachting. Gelukkig heeft hij een eenpersoonscel gekregen, zodat hem niet eenzelfde lot wacht. [Met dank aan Dicky Gilbers, die dit woord spotte in het Dagblad van het Noorden van 18 mei.]

Week 13: 27 maart - 2 april 2011

Afdwinging

Nederland doet vanaf deze week in Navoverband mee aan het afdwingen van het vliegverbod boven Libië. Er wordt in de pers gesproken van de afdwinging van het vliegverbod. Normaal gesproken is het zelfstandig naamwoord dat hoort bij dwingen de ablautvorm dwang. (Ablaut is een Duits woord voor klinkerwisseling: de klinker van de stam verandert van i in a.) Dus voor afdwingen zou men afdwang verwachten, zoals bij aandringen hoort aandrang, niet aandringing. Afdwinging is een van de nieuwe woorden in onze taal die zich lijken te onttrekken aan de ablaut. Een ander voorbeeld is inspringing, dat duidelijk de voorkeur geniet boven insprong. Soms is er ook sprake van een betekenisverschil, vergelijk afbreking en afbreuk.

Week 9: 27 februari - 5 maart 2011

Enveloppenangst

De Metro van 2 maart 2011 rept over enveloppenangst. Sommige mensen hebben angst bij iedere enveloppe, omdat er vermoedelijk een rekening inzit, bij anderen is de angst beperkt tot blauwe enveloppen. Nu de datum van 1 april begint te naderen, is de angst voor de blauwe enveloppe van de belastingdienst weer aan het groeien. Het is een mooi voorbeeld van conditionering a la Pavlov. Zoals de hond van Pavlov begon te kwijlen bij het horen van een bel (die naar hij wist het eten aankondigde), zo begint ons hart al te trillen bij het zien van een enveloppe. We hoeven er nog niet eens in te kijken, zelfs als er een teruggave in wordt aangekondigd, moeten we eerst bijkomen van de trillemientjes voor we hem durven openen.

Week 8: 20 - 26 februari 2011

Knip-en-plak-minister

Voor mij horen knippen en plakken, evenals kleien en vingerverven, bij de kleuterschool. Ik was eigenlijk wel blij om dit achter me te laten toen ik naar de lagere school mocht om te leren lezen en schrijven, op te tellen en af te trekken. Maar sommigen vinden het knippen en plakken zo leuk dat ze er zelfs nog op de universiteit mee doorgaan. Rond de figuur van de Duitse minister Karl-Theodor Maria Nikolaus Johann Jacob Philipp Franz Joseph Sylvester Freiherr von und zu Guttenberg is een schandaal ontstaan, omdat hij delen van zijn proefschrift uit journalistieke bronnen bijeengesprokkeld heeft zonder daarvan op de gebruikelijke manier melding te doen. Nadat de vuile was was buitengehangen op Guttenplag Wiki, een website waar mensen alle gevallen van plagiaat konden melden, moest de minister eerst zijn doctorsbul inleveren, en vervolgens zijn ambt. De hoeveelheid spotliedjes, spotnamen en spotcolumns op Internet zal Amerikanen doen realiseren dat hun leenwoord Schadenfreude niet voor niets aan het Duits is ontleend. Ik ben benieuwd wat de universiteit van Bayreuth gaat doen, die de Freiherr "zu Googleberg" zoals zijn bijnaam inmiddels luidt, Summa cum Laude, met de hoogste lof, liet promoveren. De promotor en de promotiecommissie lijken me ernstige plichtsverzaking te kunnen worden verweten. Misschien kunnen ze Marc Hauser als consultant inhuren.

Tuigdorp

Van de NOS website, 10-2-2011: "De PVV wil dat er in elke provincie een speciaal tuigdorp komt voor veelplegers, ver buiten de stad. Asociale veelplegers zouden daar in containers moeten wonen. PVV-leider Wilders wil dat mensen die in twee jaar minstens drie keer in de fout gaan in afwachting van hun zaak naar een zogenoemd tuigdorp gaan."

De reactie van premier Mark Rutte: "Die tuigdorpen zijn er al. Dat zijn gevangenissen." Een gevat antwoord. Wilders zal niet blij zijn. Je mag het best met hem oneens zijn, maar zijn voorstellen belachelijk maken, zou de grote gedoger wel eens erg kregel kunnen maken.

Week 3: 16 - 22 januari 2011

Leenhuiver

Deze week is er massaal gedemonsteerd op het Malieveld tegen de bezuinigingen op het hoger onderwijs. Hoogleraren hielden een plechtige optocht door Den Haag. De overheid moet bezuinigen, en de studenten en universiteiten moeten een deel van het bedrag ophoesten. Studenten die te lang studeren krijgen een boete, hun universiteit eveneens. De universiteiten zullen mensen moeten ontslaan, de studenten meer moeten lenen, of in sommige gevallen de studie staken.

Studievertraging is vaak het gevolg van baantjes naast de studie, baantjes die nodig zijn door de lage studiefinanciering en een zekere mate van wat Marc Chavannes in de NRC van 22 januari 2011 treffend noemt "vrij algemene leenhuiver." Leenhuiver is een goede zaak. Amerikaanse rechtenstudenten die zich voor een ton of meer in de schulden staken voor een topschool, trekken nu hun haren uit het hoofd (zie hier). De banen blijven uit, en de schuldeisers slaan een steeds dreigender toon aan. Dat pad moeten we onze studenten niet op willen sturen.

De premier rept van miljardenreserves bij de universiteiten die daarmee de boetes gemakkelijk zouden kunnen betalen. Helaas zijn die reserves geen reserves, maar het werkkapitaal van de universiteit. Juist een kapitalist als Mark Rutte zou toch moeten beseffen dat je daar niet aankomt. Je kunt je gebouwen niet gaan verkopen en dure apparatuur als PET scanners in de uitverkoop doen omdat het kabinet gaatjes moet vullen. Als universiteiten dat zouden doen, zouden ze even kortzichtig en dom zijn als dit kabinet. Een boer die zijn pootaardappelen opeet, eet zijn toekomst op. Is dat wat Rutte verlangt van het hoger onderwijs? [met dank aan Tineke Scholtens]

Week 2: 9 - 15 januari 2011

Rampenporno

Hans Jaap Melissen gebruikte dit woord in Pauw en Witteman van 11 januari 2011 om de media-aandacht voor rampen te karakteriseren. Een zekere verlekkering maakt zich meester van de pers bij een verse ramp. Hoe erg alles ook is, voor de journalist is het op een perverse manier ook fijn. Zwelgen in menselijk leed is iets waar het publiek geen genoeg van kan krijgen. Haiti en de Chileense mijnwerkers waren in het afgelopen jaar favoriete onderwerpen, de overstromingen in Pakistan ietsje minder, en veel andere rampen kregen amper aandacht. Het aandikken van ellende, het zoeken naar emotionele uitbarstingen door wat hij noemt de puinpaparazzi, worden door Melissen in zijn boek "Haiti een ramp voor journalisten?" aan de kaak gesteld. [met dank aan Dick Scholtens]

2010

Week 48: 29 november - 5 december 2010

Palinisme

Sarah Palin, voormalig kandidaat-vice-president, is nog altijd in het nieuws. Rechtse Amerikanen kunnen geen genoeg van haar krijgen. Ze is rechtdoorzee op een Rita Verdonk-achtige manier, maar koppelt dat aan iets meer persoonlijke charme. Haar onwetendheid en verbale uitglijders zijn een bron van vermaak voor links, en rechts ziet een stoere vrouw, die misschien geen intellectuele hoogvlieger is zoals Barack Obama, maar het hart op de juiste plaats heeft zitten: pro-jacht, pro-olie, pro-wapens, anti-abortus,en anti-ziektekostenverzekering voor wie het niet kan betalen. Palinismes zijn meestal uitglijders gebaseerd op onwetendheid, zoals haar recente oproep om achter "onze bondgenoot Noord-Korea" te gaan staan, maar soms ook malapropismes (mishandelde dure woorden) zoals refudiate (refuse of repudiate), misunderestimate, etc., ook bekend van voormalig president George W. Bush. Woord van de Woord had al eerder een Palinwoord (zie Palinfreude, Week 46 2008), maar een bron als het online woordenboek Urban Dictionary heeft inmiddels tientallen woorden gebaseerd op de naam Palin, zoals het werkwoord palinate (een vraag niet beantwoorden door te emmeren over iets anders), palindrone (woordspeling op palindroom), palinectomy (een operatie waarbij alle waarheid uit een speech is verwijderd), etc. Palin is soms goed voor een glimlach, maar het lachen vergaat me als ze haar hatelijke kantjes laat zien, zoals toen ze suggereerde dat Obama "death panels" zou gaan instellen, om mensen als haar dochter met Down syndrome toegang tot medische zorg te ontzeggen, een onzinnige en op niets gebaseerde claim. Degenen die mensen toegang tot zorg willen ontzeggen zijn lieden zoals zij.

Week 42: 10 - 16 oktober 2010

Terugvalsituatie

Soms gaat het Woord van de Week zich een beetje te buiten aan het zwelgen in mooie woorden, met alliteratie, beeldspraak of bijzondere vondsten. Maar alleen maar genieten is niet genoeg, soms moeten we ook afzien, pijn lijden, en huiveren van de woorden die op ons afkomen. Gisteren was er een persconferentie van de KNGU waarin werd uitgelegd waarom turner Yuri van Gelder uit de selectie was gezet. Van Gelder was zoals bekend eerder geschorst wegens cocaïnegebruik, en was na een afkickperiode teruggekeerd in de nationale turnselectie. Maar duistere krachten hadden de voormalige Lord of the Rings weer in hun greep gekregen en er werd dan ook geconstateerd, in de woorden van Jos Geukers, voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie, dat er "sprake was van een terugvalsituatie." Zoals Dick Berlijn in een eerder Woord van de Week beweerde dat er in Afghanistan geen sprake was van een een downhillverhaal, in plaats van gewoon te zeggen het de zaken daar zo slecht nog niet liepen, zo rept dus Geukers liever van een terugvalsituatie dan te zeggen: Yuri is weer aan de coke. Bobonederlands is een tikje abstract, tikje onpersoonlijk, en meer dan een tikje lelijk.

Week 40: 26 september - 2 oktober 2010

Koopkrachtbloedbad

Er is een nieuw kabinet in elkaar gesleuteld deze week. Of het allemaal echt gaat gebeuren, hangt af van een aantal factoren, zoals het CDA-congres dit weekend. Maar er is een regeer- en gedoogakkoord. Rutte en Verhagen gaan regeren, Wilders gedogen. De NRC van 1 oktober heeft snel zitten narekenen wat de plannen van de drie heren gaan betekenen voor ons. En het wordt een koopkrachtbloedbad. Het koopkrachtplaatje gaat rood kleuren. Over heel Nederland wordt de kaasschaaf gehaald (aldus nog altijd de NRC), en u begrijpt, na een paar keer flink raggen met dat ding gaat Nederland bloeden. Het koopkrachtbloedbad. Slecht voor de economie, maar goed voor Nederland. Beweren de heren. Maar goed, er staan ook wat leukere dingen in het akkoord. Geen JSF. Jack de Vries zal wel huilen van spijt. En we krijgen 500 animal cops. Zou Marianne Thieme misschien mee moeten gedogen?

Week 39: 19 september - 25 september 2010

Facebooken

Twitteren is in korte tijd een begrip geworden in Nederland. Kamerleden en ministers zitten liever te twitteren dan dat ze het land besturen. Ook Mozartwannabe Geert Wilders twittert er lustig op los. Maar als u niet genoeg hebt aan twitteren en het volgen van twitteraars, dan kun u ernaast fijn gaan facebooken. Uw vriendenschaar is altijd paraat op Facebook. In de Groene Amsterdammer van 23 september klaagt iemand dat zijn oom en tante, verhuisd naar Zuid-Afrika, nergens anders meer over facebooken. Facebooken, is mijn ervaring als beginnend facebooker, is vooral een positieve bezigheid. Ditjes en datjes met af en toe een foto voor de almaar groeiende schare vrienden, familie en bekenden. Voor serieuze zaken leent Facebook zich minder, 't is vooral digitaal keuvelen.

Abklinken

De Groene Amsterdammer van 16 september waarschuwt Nederland zich niet te laten abklinken. Hiermee wordt bedoeld: zich net als Ab Klink laten bedotten door de onderhandelingen over een nieuwe rechtse coalitie. De stelling van het stuk is overigens dat Wilders fungeert als bliksemafleider, en alle aandacht weer eens richt op de islam, terwijl er intussen keiharde en onpopulaire bezuinigingen worden gepland. In hoeverre dit moet worden verbonden aan de naam van demissionair minister en voormalig CDA-onderhandelaar Ab Klink, is mij niet helemaal duidelijk, maar het woord is wel een vondst. Het lijkt op een echt partikelwerkwoord ab+klinken. Klinken is een bestaand werkwoord en ab is een duits partikel dat wij ook wel eens bezigen in leenwoorden als abseilen. Rutte, Verhagen en Wilders klinken ons ab. Hiermee hoort abklinken tot de politieke werkwoorden van het type belubberen, ooit bedacht door Marcel van Dam. In de jaren tachtig lieten we ons belubberen, nu worden we abgeklonken.

Proost!

Week 36: 29 augustus - 4 september 2010

Borstkanjervrouwen

De naam voor een begeleidingstraject voor vrouwen met borstkanker. Ik citeer van de website www.borstkanjervrouwen.nl:

"Borstkanjervrouwen" gaat over de enorme impact die borstkanker heeft in het leven van vrouwen. Wij bieden psycho-sociale ondersteuning aan, naast het standaard protocol van medische behandelingen. Tijdens en na de behandeling van borstkanker.

Wij kunnen onze vrouwelijke kracht, wijsheid, energie en liefde gaan (her)ontdekken en inzetten. Daarmee ontwikkelen wij het zelfhelend vermogen om meer te kunnen dragen.

Er is weinig mis met een begeleidingstraject voor vrouwen die borstkanker hebben (gehad), maar de term kanjer dreigt een beetje zijn positieve betekenis te verliezen door dit soort woordspelingen. De EO heeft een programma Kanjers over pubers met opvoedingsproblemen. Zieke kinderen uit het Wilhelmina Kinderziekenhuis worden in wervingsacties voor nieuw personeel aangeduid als kanjers, en de mailgroep Onze Kanjers is bedoeld voor ouders van kinderen met pdd-nos (een atypisch soort van autisme). Telkens lijkt kanjer een geuzennaam voor mensen die het moeilijk hebben. Helaas zal dit betekenen, als dit gebruik algemeen wordt, dat kanjer binnenkort synoniem wordt met sneu.

Week 26: 21 juni - 26 juni 2010

Bavaria Babes

Iedereen is de verkiezingen alweer vergeten en de formatiepogingen van Mark Rutte worden maar met een half oog gevolgd, want er wordt volop gevoetbald in Zuid-Afrika. Het WK Voetbal heeft voor Nederland twee overwinningen opgeleverd en een heuse storm in een glas water: de arrestatie van de Bavaria Babes, ook wel aangeduid als Bavariameisjes, biermeisjes, bierbabes, en wat dies meer zij. De meiden maakten reclame voor het verkeerde merk bier en dat is strafbaar dankzij een speciale sponsorwet die Zuid-Afrika onder druk van de FIFA heeft aangenomen. Inmiddels zijn ze met de schrik vrij.

Snoranje

Snoranje is de naam van een ludieke actie (website: snoranje.nl) met als doel de WK-beker van 2010. Het is de bedoeling dat zoveel mogelijk mensen hun snor laten staan om het Nederlands elftal te laten winnen. Dit schijnt nl. de geheime reden van het succes tijdens de EK van 1988 te zijn: snorren! Maar omdat het 2010 is, en geen 1988, is het ook mogelijk om je digitale snor te laten staan. Heel eenvoudig: Plak een snor op je fotootje voor Facebook, Hyves of Twitter.

Yoghurthufters

De Sp!ts van 23 juni 2010 meldt dat de politie van Berkel en Rodenrijs op jacht is naar zogeheten yoghurthufters, gescooterde onverlaten die mensen belagen met yoghurt. Het is nog niet bekend of de hufters gesponsord worden door Friesche Vlag, maar gezien de belangstelling voor "guerrilla advertising" (zie ook Bavaria Babes) lijkt deze mogelijkheid niet helemaal uitgesloten.

Week 25: 13 juni - 20 juni 2010

Damschreeuwer

Vroeger had je de Damslapers, hippies die de Dam in bezit namen met hun slaapzakken, en af en toe door mariniers werden weggejaagd. Nu moeten we het doen met de Damschreeuwer, de man die op 4 mei de nationale herdenking op de Dam verstoorde. De Telegraaf van 14 juni meldt: "Damschreeuwer opnieuw in de fout." Kennelijk weet iedereen dan om wie het gaat: Een geestelijk labiele zwerver. De nationale herdenking maakte van hem de nationale dorpsgek.

Week 24: 6 juni - 12 juni 2010

Gordijntjesbonus

Deze week waren er verkiezingen en de onverwachte grote winnaar bleek Mr Kopvoddentax Geert Wilders van de PVV. De peilingen wezen niet op een grote winst van de PVV, maar in het geniep van het stemhokje bleek de ware aard van sommige Nederlanders. Geen poster van Wilders voor het raam, niet toegeven bij enquêtes dat hij je voorkeur heeft, maar wel op hem stemmen. Stemmen op de man die meningen verkondigt waar je zelf te schijterig voor bent om recht voor uit te komen.

Week 18: 25 april - 1 mei 2010

Klaagbaak

Juriste Wenda Veen van het UMCG na een ochtend vol telefoontjes van zeurende mensen: "Ik lijk wel een klaagbaak!" De klaagbaak bij uitstek is het Internet. Daar wemelt het al van de elektronische klaagbaken waar mensen hun gram kwijt kunnen. 't Is dan ook wel een diepgevoelde behoefte. Het leven wordt zo saai als er niets te klagen valt. [Met dank aan Annette Hoeksema]

Pedopriester

Het seksschandaal in de RK kerk davert maar door. Elke week gaat er iets meer van de beerput open. Nu meldt weer een Belgische bisschop dat hij jarenlang een neef heeft misbruikt. En de Sp!ts van 27 april 2010 kopt: "Ierse pedopriester werkte in Schiedam" Het bekt lekker, pedopriester, met die allittererende p's, maar wat een vieze nasmaak heeft dat woord! Sodom en Gomorra zijn om minder getracteerd op zwavel en vuur.

Week 14: 28 maart - 3 april 2010

Neuskneuzer

De Sp!ts (1 april 2010) heeft er al weer genoeg van, de zware brillen voor 3D-films, en eist: neuskneuzer de deur uit. Ik hoop dat de 3D-rage nog even aanhoudt, want zo'n mooi woord als neuskneuzer zou anders teloor gaan.

Paarddichtheid

Groningen wordt nog wel eens gezien als een rustiek oord met weilanden zover het oog reikt, waar een enkele voorbijganger u met een vriendelijk "Moi!" begroet. Sommige delen van de provincie ontwikkelen zich echter snel als suburbs van wat in de Ommelanden summier als Stad wordt aangeduid. Vooral het Westerkwartier is een en al slaapstad aan het worden, en dat leidt niet alleen tot het dichtslibben van de aanvoerwegen in de ochtend- en avondspits, maar in de resterende weilanden tot ernstige verpaarding. Volgens de Weekkrant Groningen (30 maart 2010) heeft het Westkwartier inmiddels de hoogste paarddichtheid van Nederland. Een merrie kan er haar kont niet meer keren zonder dat de hele kudde meedraait. Ja, Nederland is vol, vooral het Westerkwartier.

Week 13: 21 maart - 27 maart 2010

Probleemsnurker

Misschien is het een beetje dubbelop, want welke snurker is nu niet een probleemsnurker? Of je houdt je bedgenoot wakker, en dat is een probleem, of je hebt geen bedgenoot, en dat is een ander probleem. Blijkens een artikel in de Sp!ts van 26 maart 2010 ["Probleemsnurkers in opmars"] gaat het om mensen met slaapapneu. Slaapapneu is een stoornis waarbij er niet geademd wordt tijdens de slaap. Dit veroorzaakt geregeld wakker worden, gebrek aan diepe slaap, en overdag onvoorzien in slaap vallen. Het schijnt in opmars te zijn, evenals andere slaapstoornissen, door onze hectische manier van leven. In de woorden van de Sp!ts: "We zijn 's avonds nog veel te druk met ons hoofd bezig, terwijl we eigenlijk de tijd moeten nemen om te ontprikkelen."

Week 10: 28 februari - 6 maart 2010

Hostiesoap

Praktiserende homo's mogen wel naar de mis, maar krijgen geen hostie uitgereikt. "Weigerpastoor" Buyens had de Prins Carnaval van Reusel de hostie ontzegd omdat deze prins openlijk homoseksueel is, het begin van een reeks van protesten, bijeenkomsten, demonstraties. Henk Krol van de Gaykrant voorop. Een theologiestudent heeft aangifte gedaan wegens discriminatie omdat hij geen hostie kreeg. Ik snap weinig van alle ophef. Als je vindt dat je kerk verkeerde normen en waarden heeft, dan stap je er toch uit, i.p.v. via de rechter of ordeverstoringen je gelijk proberen te krijgen? Wie denkt er serieus dat de paus wakker ligt van een Nederlandse rechter, of van de Gaykrant? Gaan atheïsten straks ook eisen dat ze een hostie krijgen? Proberen de katholieke kerk van binnenuit te veranderen is een nobel streven maar heeft geen zin, zolang alle gezag bij één persoon ligt: de paus. Als je vindt dat dat niet deugt, moet je protestant worden. En rechters hebben niets te zoeken in een kerk, zolang we waarde hechten aan de scheiding van kerk en staat.

Week 7: 7 februari - 13 februari 2010

Randstadpartij

De verkiezingscampagnes zijn weer losgebarsten, eerst voor de gemeenteraden, daarna ook nog landelijk, en er wordt zoals altijd een beetje met modder gesmeten. Wel in het nette natuurlijk, want we blijven het fatsoen en de omgangsvormen hooghouden. De VVD is tegen verdere regelgeving op het gebied van natuur en milieu ("het land moet niet op slot" aldus Mark Rutte), en verwijt het CDA het platteland niet goed te dienen. Van Geel (CDA) slaat terug met de bitse opmerking dat de VVD een Randstadpartij is. Gelukkig wordt het schelden niet al te persoonlijk, want zo dadelijk moeten ze weer samen verder in een coalitie. Randstadpartij, daar kan Rutte waarschijnlijk wel mee leven, vast beter dan Wouter Bos met zijn etiket van draaikont. [dank aan Nathalie Eimers]

Week 5: 24 januari - 30 januari 2010

Saab-Saab

Deze week kwam het opmerkelijke bericht dat de Nederlandse automaker Spyker het Zweedse Saab overneemt, tot grote opluchting van de echte Saabliefhebbers. De voorman van Spyker, Victor Muller, is zelf ook een echte liefhebber, die het merk wil proberen te ontdoen van zijn Opel-luchtje, nu het niet meer onderdeel uitmaakt van General Motors. Ik citeer uit het Dagblad van het Noorden, 28-1-2010: "Saab-mensen willen een Saab-Saab en geen Opel-Saab." Net zoals Spyker- mensen waarschijnlijk liever een Spyker-Spyker dan een Spyker-Saab willen. Maar die komt er ook niet, want de Spyker-Saab wordt een echte Saab-Saab, aldus Muller.

Oorbehoedsmiddelen

De Sp!ts van 26 januari meldt dat de jongerenorganisatie van de ChristenUnie het voorstel lanceert om discotheken oordopjes te laten verstrekken ter bescherming van het gehoor van de bezoekers. (Na een bezoekje aan de Pathé-bioscoop kan ik u melden dat ook daar oordopjes aan te raden zijn. Wat een gebonk, geknal, geraas afgewisseld met violenkwijl!)

Week 3: 10 januari - 16 januari 2010

Crisisverantwoordelijkheidsheffing

President Obama probeert via de belastingwetgeving de winsten van de banken af te romen. Op het NOS-journal werd dit aangeduid als een "crisisverantwoordelijkheidsheffing", omdat de banken met hun roekeloze gedrag de economische crisis hebben veroorzaakt. Toch denk ik dat ik de voorkeur geef aan de Amerikaanse term "bank tax". Tenslotte hoeft een belasting niet genoemd te worden naar de oorzaken die ertoe geleid hebben dat hij werd ingesteld, zeker als het zo'n mondvol is. [Met dank aan Dicky Gilbers]

Week 1: 27 december 2009 - 2 januari 2010

Q-koortsmis

Bisschop Hurkmans heeft op oudejaarsdag 2009 een mis gehouden in de St Jan te Den Bosch voor de slachtoffers van de Q-koorts. Niet zozeer voor de zielen van de geiten die geruimd moeten worden, maar voor de boeren die hun inkomen verliezen door de ruiming, en de mensen die ziek zijn geworden, of verwanten hebben verloren, door deze infectieziekte. De intensieve veehouderij leidt tot de ene massale ruiming na de andere: mond- en klauwzeer, gekke-koeienziekte, varkenspest, vogelpest. Het wachten is op een besmettelijke paardenziekte, zoals de Afrikaanse paardenpest. De bisschop kan zijn borst natmaken.

2009

Week 51: 13 december - 20 december 2009

Knuffelchristen

De Groene Amsterdammer van 18 december 2009 noemt verslaggever en voormalig model Arie Boomsma een "knuffelchristen". Daarmee hebben na knuffelallochtonen (rapper Ali B.) en knuffelkakkers (Jort Kelder) nu ook een knuffelchristen. Er begint zich een samenstellingspatroontje af te tekenen in onze taal van de vorm knuffel-X, waarbij X een groep is waartoe de spreker/schrijver duidelijk niet behoort, ook niet wil behoren, en waarvan het knuffelelement deel uitmaakt. Een knuffel-X is dus een nog te pruimen lid van de verfoeide groep X. Zouden ze bij de EO ook knuffelatheïsten hebben? (Misschien wel: Wat dacht u van knuffelbrompot Maarten van Rossem?)

Week 48: 22 november - 28 november 2009

E-vangelist

Iemand die de Blijde Boodschap via het Internet verbreidt. (Voor een leuk stukje over de hippe prefixen e- en i- als in e-learning, iPhone, zie Taal is zeg maar echt mijn ding van Paulien Cornelisse, een aanrader voor lezers van Woord van de Week.)

Week 47: 15 november - 21 november 2009

Weesfiets

Oudere lezers van het Woord van de Week herinneren zich misschien nog Ton van Duinhoven die als Chinees verkleed de weg vroeg naar de Chinese grens in het candid-cameraprogramma Poets. Hij vertelde erbij dat hij met de "leesfiets" uit China was gekomen. Niet alleen Chinezen hebben moeite met de uitspraak van de r. Elmer Fudd (figuurtje uit de Bugs Bunny tekenfilms) kon er ook niks mee: Be vewy vewy quiet, I'm hunting wabbits. Toen ik deze week een mededeling zag van de portiers van het gebouw waar ik werk dat weesfietsen (langere tijd onbeheerd achtergelaten fietsen) uit de fietsenkelder zouden worden verwijderd, moest ik even denken aan Elmer Fudd als Ton van Duinhoven.

Week 46: 8 november - 14 november 2009

Nokia-moment

Het gaat niet zo goed met New Labour, en de Britse premier Gordon Brown heeft het zwaar te verduren. Soms moet hij de spanningen even afreageren met een Nokia-moment (het woord is van Patrick van IJzendoorn in De Groene Amsterdammer van 6 november 2009, maar ook Britse websites kennen de term): de getergde premier grijpt dan zijn mobieltje en smijt 'm naar een medewerker. Ook een laserprinter moest het al ontgelden. Hij zou een mooi koppel vormen met Naomi Campbell: kunnen ze elkaar over en weer Nokia's en Blackberries naar het hoofd gooien.

Week 44: 25 oktober - 31 oktober 2009

Webinar

Ik citeer uit het Groningse e-mailkrantje Innovatieflits:

Taalwonderwoord 2009: Webinars
27 oktober 2009 - Het meest trendy woord dat dit jaar aan de universitaire taal is toegevoegd, is: webinars. De BD Biosciences Webinar is een doorlopend, informatief programma waarin topwetenschappers online seminars over een breed scala van onderwerpen bijwonen.

Steekwoorden: top, trendy, innovatief. Wat er zo innovatief aan is, ontgaat me overigens wel een beetje. Informatie downloaden van internet, goh, zou dat iets nieuws zijn? Of discussiëren met collega's via Internet? Ik doe vrijwel niets anders, ook zonder webinars. Kortom: webinar is een nieuw labeltje voor iets dat we allang hebben, in diverse vormen, maar wat een lelijk labeltje... Eigenlijk vind ik alle blends gekunsteld en weinig fraai, of het nou alcomobilist is, of chocoholic, of glokalisering. [met dank aan Dicky Gilbers]

Week 43: 18 oktober - 24 oktober 2009

Frontvrouw

Het weekblad Opzij heeft Agnes Jongerius gekozen tot machtigste vrouw van Nederland. Overigens wel een beetje raar: machtigste vrouw ben je of je bent het niet, maar je wordt het niet door verkiezing, en al helemaal niet door Opzij. Maar dit terzijde. In het persbericht waarin dit wordt aangekondigd, krijgt Jongerius de eretitel van frontvrouw van de FNV. Niet voorzitter of zo, nee frontvrouw. Tot voor kort was deze term beperkt tot zangeressen in een band. Even googelen leert me dat Jacqueline Govaert frontvrouw was van Krezip, Roisin Murphy van Moloko, en Karen O van de Yeah Yeah Yeahs. Zouden ze bij Opzij echt denken dat Agnes in dit hippe gezelschap thuishoort?

Week 40: 27 september - 3 oktober 2009

Griepgroep

De Mexicaanse griep blijkt reuze mee te vallen. Maar een dezer dagen gaat het natuurlijk een keer mis en krijgen we een ernstige wereldwijde pandemie met verreikende gevolgen. Om daarop voorbereid te zijn, hebben diverse organisaties griepgroepen opgericht, die plannen aan aanpak schrijven, en voorlichtingsmateriaal ("vooral je handen wassen"). Zo proberen we grip op griep te krijgen, middels griepgroepen. Grrr.
[Met dank aan Annette Hoeksema]

Week 39: 20 september - 26 september 2009

Journaalverbijstering

Youp van 't Hek heeft er af en toe last van. (Zie zijn column in NRC Handelsblad, 19 september 2009.) Ondanks zijn geharnaste cynisme staat hij soms paf van wat er op de buis komt. Zoals bij de zes rechters die besluiten dat een vrouwenhandelaar, -verkrachter, -brandmerker, etc. wel even verlof mag van zijn gevangenisstraf omdat hij vader is geworden, en dan raar opkijken als de jonge vader in plaats van zijn spruit op te zoeken er vandoor gaat. Nu wil minister Hirsch Ballin dat gevangenisdirecteuren gaan beslissen of iemand verlof mag krijgen. Dat lijkt me geen goed idee. Als zes rechters een dergelijke fout kunnen maken, waarom dan niet een gevangenisdirecteur? Veruit de beste oplossing is om dit soort zware criminelen nooit verlof te geven, voor wat dan ook. Waarom zitten ze anders achter tralies? [Dank aan Nathalie Eimers]

Week 38: 13 september - 19 september 2009

Kopvoddentax

In een en hetzelfde nummer van Sp!ts (17-9-2009) lees ik: "Wilders pleit voor kopvoddentax" (blz 3) en "Hitlerwijn uit schappen" (blz 11). In Italië is wijn met een plaatje van de Führer op het etiket uit de schappen gehaald. In Nederland pleit Geert Wilders voor belasting op hoofddoekjes. Duizend euro per jaar lijkt hem wel wat. Maar geld afpersen alleen is niet genoeg. Hij moet de draagsters ook nog even beledigen door te spreken van kopvodden. Wat heeft die voddenkop dan tegen hoofddoekjes? Nou, ze worden gedragen door moslima's. Helaas voor Geert dragen moslimmannen geen hoofddoekjes, dus die gaan vrijuit. Misschien moet Wilders gaan voorstellen dat moslims in het vervolg een halve maan op hun kleren dienen te dragen, en daar dan een tax op zetten. Dan kunnen ze in Italië straks Wilderswijn in de schappen zetten.

Angsttandarts

Het woord bestaat al een tijdje, maar wat is dat eigenlijk, een angsttandarts? Ik zou denken dat het niet zo moeilijk moet zijn dat uit te dokteren: een angstgegner is bijvoorbeeld een tegenstander voor wie men bijzonder bevreesd is. Een angstdroom is een droom die met hevige gevoelens van angst gepaard gaat. Dus een angsttandarts is een angstaanjagende tandarts, een sadistische griezel die wortelkanalen zonder verdoving uitboort. Toch? Nee dus, het is een lieve begrijpende arts die mensen met een tandartsenfobie helpt. Dus eigenlijk een anti-angst-tandarts.

Week 37: 6 september - 12 september 2009

Emigratiezweep

Nee, we hebben hier niet te maken met het nieuwste wapen van Geert Wilders, maar met een van mijn favoriete bronnen van gekke woorden: een verbouwd idioom. De Sp!ts van 10 september 2009, p 22, schrijft: "Na vier seizoenen is de vaste crew van het TROS-programma Ik vertrek door de wol geverfd. Niemand kent het klappen van de emigratiezweep zo goed als zij."

Week 36: 30 augustus - 5 september 2009

Verstrippen

Een nieuw woord, door diverse kranten toegeschreven aan Dick Matena: het omzetten van iets in een strip. Bijvoorbeeld: literatuur verstrippen. Zo heeft Matena De Avonden van Simon van het Reve en Kaas van Willem Elsschot verstript. Een tekenaarscollectief heeft dertien songs van Bob Dylan verstript. Maar daar blijft het niet bij. Barbara Stok verstripte haar burnout. Eigenlijk verstript ze haar hele leven. Daarbij geeft ze zich behoorlijk bloot: een verstrip-tease. [met dank aan Jan Koster]

Week 31: 26 juli - 1 augustus

Bierdiplomatie

Eind juli, begin augustus is zowat de hele wereld op vakantie. Nieuws is er niet, of het moesten al paparazzifoto's zijn van sterren op het strand van Saint Tropez. 't Is komkommertijd en dan komt een agent als geroepen die een Harvardprofessor arresteert bij het betreden van zijn huis. En Harvard is Obama's alma mater. De agent was gebeld door alerte buren die hadden gezien hoe het huis werd betreden door een zwart heerschap. Dat het de bewoner van het huis betrof wilde er bij buren en politie niet in. Als de man dan ook nog de agent beticht van racisme is de boot aan. Mee naar het bureau. Na verloop van tijd werd hij weer vrijgelaten. Obama noemde het optreden van de politie dom, en dat was tegen het zere been van zowat de hele politiemacht. Om de gemoederen tot rust te brengen nodigde Obama de prof en de agent uit voor een biertje op het Witte Huis. Misschien moet de prof de buren eens uitnodigen op een barbecue, zodat ze zich niet meer lam schrikken elke keer als hij zijn woning binnengaat. [met dank aan Annette Hoeksema]

Week 30: 19 juli - 25 juli 2009

Jokvakantie

De economische crisis is niet goed voor de reisbranche. Trendwatcher Adjiedj Bakas voorspelt de opkomst van de zgn. jokvakantie: zeggen dat je een verre vakantie hebt geboekt, maar stiekum thuis blijven. Je moet dan wel de hele tijd binnen blijven, want anders heb je kans betrapt te worden. Helemaal nieuw is het verschijnsel overigens niet: Ik herinner me een aflevering van To the manor born waarin Penelope Keith, als Audrey fforbes-Hamilton, een jokvakantie houdt omdat ze, als voormalig Lady of the Manor, niet kan toegeven dat ze financieel niet meer in staat is op reis te gaan.

Eclipskater

Er was deze week een volledige zonsverduistering te zien in India en China. Liefhebbers uit de hele wereld trokken erheen om het verschijnsel mee te maken. Helaas voor menigeen was de lucht bewolkt. Het werd wel even donker, maar de zon was nergens te zien, ook niet door een beroet glaasje. Vandaar dat het Dagblad van het Noorden (23 juli 2009, blz 3) rept van een eclipskater.

Albert-gate

Weet u wat het smerigste koekje ter wereld is? Het koekje van eigen deeg. En dit jakkie-bah koekje kreeg roddelneef (pardon, nicht) Albert Verlinde van de jongens en meisjes van BNN die een microfoontje verborgen hadden in een fopprijs die Verlinde was aangeboden tijdens zijn eigen RTL Boulevard. Daarmee kon de nietsvermoedende presentator in zijn dagelijkse leven worden gevolgd op een manier die de paparazzi-bloedhonden van Boulevard het kwijl uit de mond zou hebben doen lopen. Maar Verlinde was niet geamuseerd en liep naar de rechter, net zoals veel van zijn slachtoffers. Uit zijn mond klonk geen enkele vorm van zelfreflectie, bijvoorbeeld een reden waarom hij wel bewakingsvideo's met zoenende bekende Nederlanders mag uitzenden, maar BNN geen geluiden uit huize Verlinde. Quod licet Jovi, non licet bovi, zeiden de Ouden, maar Verlinde zal toch moeten beseffen dat hij geen Jupiter is, maar een rund.

Week 26: 21 juni - 28 juni 2009

Rugstreeppaddenmanagementplan

In de NRC van 22 juni 2009, p 3 lees ik het volgende: "Als burger of boer in de Noordoostpolder is het even schrikken als je in een sloot de zeldzame rugstreeppad ontwaart. Dan moet bij de provincie een ontheffing van de Flora- en Faunawet worden aangevraagd om, bijvoorbeeld, een serre te kunnen bouwen, of een kippenstal uit te breiden. Terwijl het uitgerekend in de sloten van de Noordoostpolder wemelt van de rugstreeppadden." Gelukkig, zo vervolgt de NRC, beschikt Flevoland binnenkort over een 'rugstreeppaddenmanagementplan' dat het verlenen van een generieke ontheffing mogelijk maakt. Daar ben ik nou zo blij mee. Zonder een rugstreeppaddenmanagementplan krijgen we straks dat iedereen maar wat gaat doen ter bescherming van die beesten. Dat wordt een zootje. De een beschermt zus, de ander zo, en dat allemaal over de ruggen van de padden. Kunnen we niet hebben.

Week 23: 31 mei - 6 juni 2009

Nomofobie

Gymnasiasten zullen allicht denken dat het hier gaat om de angst voor wetten (Grieks nomos = wet, fobos = angst), iets waaraan menige crimineel lijdt, maar nee, het woord is half Engels en duidt iets heel anders aan: de panische angst die van sommigen bezit neemt als ze hun mobieltje kwijt of vergeten zijn. (Nomo = no mobile) Zonder mobiel ben je nergens meer. Nou ja, je bent natuurlijk altijd wel ergens, maar wat heb je daaraan, als je die informatie niet kunt delen? "Ja, hallo, ik sta nu in Super de Boer, bij de vleesafdeling. Wil je slavinkjes of rundervinkjes?" Het schijnt dat men hard werkt aan mobieltjes die je als een soort chip kunt inbouwen in je lichaam. Een probaat middel tegen nomofobie. Maar daar kun je dan weer niet mee fotograferen, of internetten, of spelletjes doen. Lastig hoor, die moderne tijd!

Week 22: 25 mei - 30 mei 2009

Jomandisering

De Groene Amsterdammer van 29 mei 2009 heeft het over de Jomandisering van de media. Onzin-nieuws gaat het steeds meer winnen van echt nieuws. Het grote nieuwtje van de afgelopen tijd betreft de relatie van Jan Smit en zijn Jolanthe, op de klippen blijkens een bewakingsvideo waarop Jolanthe aan het zoenen is met Real Madrid voetballer Wesley Sneijder. Zelfs de premier en de vicepremier kregen vragen over deze prangende kwestie. Nu schijnt het "spirituele medium" Gabriela Gaastra te hebben doorgekregen dat de doden van de aanslag in Apeldoorn, afgelopen Koninginnedag, niet voor niets zijn gestorven. Ze vielen voor een hoger doel. Ik citeer uit Trouw, 19 mei: De slachtoffers van het drama hebben volgens haar vanuit historisch perspectief de rol van "Ridders" gespeeld. Zij hebben zich "op zielsniveau beschikbaar gesteld" en "met hun Zijn" de koninklijke familie voor groot onheil behoed. Tot zover Trouw. De consulten van dit soort therapeuten worden overigens door ziektekostenverzekeraars vergoed. Laten we dus niet de media de schuld gaan geven, maar onszelf. We zijn met zijn allen knettergek geworden als we deze mevrouw serieus gaan nemen, en zelfs via onze premies aan haar praktijken meebetalen. De media zijn niet meer dan een spiegel, en laten ons zien wat we zijn geworden. Dom, ijdel, en o zo makkelijk te beinvloeden.

Week 20: 10 mei - 16 mei 2009

Cannachopper

De hennepheli alias cannachopper is een onbemande helikopter die verdachte panden vanuit de lucht onderzoekt. De hittesensoren zoeken naar illegale wietplantages, en hij heeft ook apparatuur om samples te nemen van de rook die uit schoorstenen komt. Volgens het Agrarisch Dagblad van 29 april was het de eerste keer meteen al raak: In de Achterhoek werd in een boerenschuur een hennepdrogerij opgespoord. De cannachopper is dus een variant op de megamug die ons verkeer in de gaten houdt. Misschien is het ook een leuk kado voor helikopterouders: een onbemand hefschroefvliegtuigje dat hun kroost van boven bewaakt. In plaats van beschermengel zullen we maar zeggen. Binnenkort te koop bij uw lokale elektronicawinkel.

Week 19: 3 mei - 9 mei 2009

Onverwurmbaar

Het verkiezingsvuur begint weer hoog op te laaien aan de Rijksuniversiteit Groningen. De SOG (Studentenorganisatie Groningen - geen relatie met studie-ontwijkend gedrag) doet mee aan de verkiezingen voor de U-raad (adviserend orgaan met vertegenwoordigers uit de hele universiteit) en heeft met het oog daarop een verkiezingskrant uitgebracht. Een van de hete hangijzers: de harde knip. Mogen studenten aan een MA-studie beginnen alvorens de BA te hebben voltooid? De studenten, en het College van Bestuur vinden van wel, minister Plasterk van niet. Hij wil het gaan verbieden, ondanks een stevige lobby van het ISO (Interstedelijk Studenten Overleg), waar ook de SOG deel van uitmaakt. De zachte knip staat mobiliteit in de weg (je bent met een onaffe BA elders niet welkom, dus blijf je binnen de muren van je alma mater), en dat kan natuurlijk niet. Studenten moeten uitzwermen, en als middeleeuwse vaganten van stad naar stad zwerven, daar was tenslotte de hele BaMa-operatie voor bedoeld. De zachte knip is een typische poldermanier om die BaMa weer de nek om te draaien. We nemen een opleiding tot doctorandus, knippen die in twee stukjes, en plakken die weer aan elkaar. Alles is weer als vanouds, behalve dat de studenten nu ipv 1 bul er 2 krijgen. Maar Plasterk heeft het wel door en gaat er een stokje voor steken. De verkiezingskrant eindigt dan ook een tikje defaitistisch:

"Mocht Plasterk ondanks al het verzet onverwurmbaar zijn en mocht locale ongehoorzaamheid niet baten, dan maakt de SOG zich er hard voor dat elke vorm van een harde knip alleen maar gaat gelden voor de studenten die in het jaar van invoering beginnen met studeren. Zo worden alleen studenten getroffen die zich er lang van tevoren op konden instellen."

De argumenten van de studenten hebben Plasterk niet kunnen vermurwen, laat staan verwurmen. Liever dan als een wurm voor de studenten door het slijk te kruipen, wurmt hij zich eruit met een beroep op mobiliteit. Hij is dan ook onverwurmbaar. [met dank aan Gillis Dorleijn]

Week 16: 12 april - 18 april 2009

Kookadvieskaart

Voordat u verder leest: Wat denkt u dat een kookadvieskaart is? Zo'n kaart uit de Albert Heyn misschien, met tips voor lekkere gerechten die u helemaal kunt bereiden uit ingrediënten die daar in de schappen liggen? Nee, het is een rode kaart die het waterleidingbedrijf in uw bus gooit om u te waarschuwen dat het water verontreinigd is en alleen veilig drinkbaar indien eerst gekookt. In Rotterdam kunnen ze daarover meepraten, na een mislukte proef van het waterleidingbedrijf om de druk te verhogen op de leidingen. Zo'n proef gaat wel eens mis. De ramp in Tsjernobyl (1986) was ook het gevolg van een experiment. Daarom riep Konrad Adenauer al in 1957: Keine Experimente! [met dank aan Gerlof Bouma]

Week 15: 5 april - 11 april 2009

Verganzing

Van de verpaarding weten we bij het Woord van de Week inmiddels alles. Minder bekend is een nieuw probleem dat zich voordoet, de voortschrijdende verganzing (zie bijv. De Pers, 3 april 2009). Overal duiken die beesten op, en eten het gras op dat eigenlijk bedoeld was voor koeien en paarden. Het gaat om een geheel nieuw gebruik van het woord verganzen dat voorheen alleen bekend was in een totaal andere betekenis, vgl. het volgende citaat uit P.J. Harrebomée, Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal (1858-1862):

Hij moet verganzen.

[Men bezigt deze spreekwijze, zegt tuinman, "wanneer ymand ergens [nl. in een gezelschap] voor de eerste maal komt," en als lid wordt ingelijfd. "t Wil zyn," zegt hij verder: "hy moet uit den hensbeker [d.i. den beker, ter eere van Hans] drinken." Hoe en waarom verganzen "van verhanzen of verhenzen verbastert is," blijkt niet; terwijl zijne Fakkel, werwaarts tuinman verwijst, geen meerder licht verspreidt.]

PS: Het betreft hier de Fakkel der Nederduytsche Taale, van Carolus Tuynman, Leiden 1722.

Week 14: 29 maart - 4 april 2009

Tokkietoets

Het Algemeen Dagblad meldt dat de Rotterdamse wethouder Hamit Karakus een zgn. tokkietoets wil gaan invoeren om drugsverslaafden, asociale families en andere lastposten te weren uit woonwijken. Waar die mensen dan moeten wonen meldt het AD niet. Op straat misschien? Het woord tokkietoets, naast eerdere woorden als tokkiebuurt (Van Dale Jaarboek Taal 2007) geeft aan hoezeer de Tokkies in het collectief geheugen van de Nederlanders zijn gegrift na hun televisieoptreden van enkele jaren geleden. Ik geloof dat de afgelopen tijd alleen Bokito meer indruk heeft gemaakt. (Met dank aan Nathalie Eimers)

Week 13: 22 maart - 28 maart 2009

Kamperfoeliebloesemmottenrups

Uit de Trouw van 27 maart 2009: "Er zit vast een vetgemeste kamperfoeliebloesemmottenrups in." Laat nu niemand meer zeuren over ellenlange Duitse samenstellingen. Zijn wij dan één haar beter?

AOW-zwartepiet

Nederlandse politiek is niet zo moeilijk. We zorgen er met zijn allen voor dat er zoveel mogelijk partijen in het parlement zitten en er nooit eentje de meerderheid krijgt. Daardoor hebben we altijd een coalitieregering en is er niemand echt de baas. Die regering neemt moeilijke beslissingen door te gaan polderen. Dat wil zeggen, met regering, vakbonden, werkgevers en eventueel andere organisaties om een tafel gaan zitten en dan maar vergaderen totdat iedereen scheel ziet. Dat is het moment dat er een compromis op tafel komt, met voor elk wat wils. Dat compromis gaat naar de media en het parlement. Als die redelijk tevreden zijn, probeert iedereen het compromis voor de eigen club te claimen, en is men niet tevreden, dan legt men de schuld bij de anderen. Meestal is men tevreden als iedereen er iets bijkrijgt, in goede tijden. Werkgevers verhogen de lonen, de regering verlaagt de belasting of verhoogt uitkeringen. Dat heet Sinterklazen. Vaak is men minder tevreden als iedereen wat in moet leveren. Dan gaan we Zwartepieten. Deze week is een heikel thema de verhoging van de AOW-leeftijd tot 67 jaar. Niemand wil daarvoor echt verantwoordelijk zijn, maar het is wel nodig om de kosten van de vergrijzing tegen te gaan. Dus legt de regering de AOW-zwartepiet (het woord is van Trouw, 26 maart 2009) bij de vakbeweging ("nou, verzinnen jullie dan iets beters, dat even veel geld oplevert"), de vakbeweging wijst naar de regering en de werkgevers vinden alles goed zolang het hun maar geen geld kost.

Week 11: 8 maart - 14 maart 2009

Kangoeroehuis

Mirjam Sterk van het CDA is deze week in het nieuws met een plan om meer huizen te bouwen met een aanleunvleugel voor opa of oma. Een bijgebouwtje om de hulpbehoevende ouders van mantelzorg verlenende kinderen in onder te brengen. Lekker dichtbij, maar wel zelfstandig. Vroeger woonde opa of oma in bij de kinderen, maar dat is niet meer van deze tijd. Voor meer informatie, zie www.kangoeroewoning.nl. (En ik altijd maar denken dat kangoeroes jonkies in die buidel meedragen, en niet hun ouders.)

Week 10: 1 maart - 7 maart 2009

Genadezesje

Uit het tijdschrift Transfer, febr/maart 2009, blz 14: De verse eerstejaars halen steeds betere cijfers, zeker niet alleen 'genadezesjes.' Genadezesjes zijn voldoendes voor twijfelgevallen, of voor onvoldoende scorende studenten die eindelijk maar eens moeten afstuderen. Vooruit dan maar, een zes, wegwezen! Universiteiten willen allemaal graag excellent zijn. Daar praten ze graag over. Maar de keerzijde blijft weleens onderbelicht: genadezesjes die het mogelijk maken om bullen te kunnen uitreiken. We worden immers betaald voor kwantiteit, niet voor kwaliteit. Een cijferlijst met alleen maar genadezesjes levert evenveel op als die van een excellente student. Misschien is dat maar goed ook. Stel dat we meer vergoeding kregen voor een vak, afgerond met een 9, dan voor een vak met een 6, zouden we dan straks niet alleen genadezesjes, maar ook genadenegens en genadetienen mogen verwachten?

Week 9: 22 februari - 28 februari 2009

Schoenen

Een woordvoerder van het Israëlische leger, op bezoek in Amsterdam, kreeg tijdens een lezing in het Apollo-hotel vier schoenen naar zijn hoofd geworpen door vertegenwoordigers van de Jonge Socialisten. Op hun website vermelden ze het incident onder het kopje "Woordvoerder Israëlische leger 'geschoend.'" Werden in het verleden politici nog al eens getrakteerd op een taart in het gezicht (Pim Fortuyn, bijv.), nu lijkt de schoen in opkomst, ongetwijfeld in navolging van de Irakese journalist die Bush met schoenen bekogelde tijdens een persconferentie. Niet vermeld wordt of ze ook doel geraakt hebben.

Week 4: 18 januari - 24 januari 2009

Rommelbank

De kredietcrisis levert niet alleen nieuwe woorden op, maar ook nieuwe begrippen en fenomenen. Zo is daar de "bad bank" waar minister Bos van rept: een repositorium voor dubieuze kredieten die de "good banks" zijn aangegaan, en die nu ten laste van de belastingbetaler zullen komen. Trouw (24/1) vertaalt dit begrip als rommelbank. Nu nog een plek waar we de rommelbankiers verzamelen. Ik stel voor: de nor.

Week 2: 4 januari - 10 januari 2009

Gasruzie

Het nieuwe jaar begint goed :-( Terwijl Israël de Gazastrook platbombardeert, draait Rusland midden in de koudste winter sinds tijden de gaskraan dicht. De gasleiding die via Oekraïne naar het westen loopt is op hoog bevel afgesloten omdat Oekraïne betalingsachterstand heeft. Dat voormalige bondgenoten als Bulgarije en Slowakije nu zonder gas zitten is slechts een spijtige bijkomstigheid, want gas vindt altijd wel afnemers. Eerst moet Oekraïne op de knieën. Weet u trouwens hoe die gasleiding heet? Droezba ("vriendschap").

2008

Week 51: 14 december - 20 december 2008

Helikopterouders

De Groene Amsterdammer van 19 december 2008 komt aanzetten met een term uit de Angelsaksische wereld, vertaald als helikopterouders. Het gaat hier om "vaders en moeders die boven hun kinderen cirkelen en zoemen, tot ver na hun achttiende verjaardag." Mocht u zich bemoeien met de studiekeuze van uw kinderen, hun inschrijving en huisvesting regelen, ruzie maken met docenten indien nodig, meegaan naar sollicitatiegesprekken en dagelijks met ze bellen, dan bent u een helikopterouder. Zoals zoveel dingen is het verschijnsel komen overwaaien uit de VS. Toen ik daar werkte, in de jaren tachtig, werd ik wel eens opgebeld door een bezorgde vader. "Mijn dochter kan al een week niet slapen na uw tussentijdse toets". Tja, misschien was het niveau te hoog voor haar? Nee, het lag aan mij, de docent, want IK had dochterlief de stuipen op het lijf gejaagd. En ik maar zoete broodjes bakken, want zo'n vader liet dan doorschemeren dat hij ook nog wel even met de decaan en het hoofd van mijn afdeling wilde bellen, en soms gebeurde dat ook daadwerkelijk. Natuurlijk vond ik het akelig om zijn dochter een slecht cijfer te geven, maar we hadden natuurlijk wel een reputatie op te houden, als Ivy League University, zei ik dan maar. (U betaalt tenslotte niet voor niets zoveel collegegeld, dacht ik er dan bij.) Terug in Nederland dacht ik van het verschijnsel verlost te zijn, maar nu blijken, volgens diezelfde Groene Amsterdammer, de helikopterouders ook in de polder op te rukken. Leraren klagen allang niet meer alleen over probleemjongeren. De probleemouders zijn haast nog erger. Die komen even verhaal halen als het rapport tegenvalt. Als ik vroeger thuis vertelde dat ik straf had gehad op school, kreeg ik te horen: Dan zul je het er wel naar gemaakt hebben. Nu krijgt de leraar klappen terug van een boze pa. Op voorlichtingsbijeenkomsten van de universiteit komen de meeste vragen niet van de toekomstige studenten, maar van hun ouders. Daarom roep ik aan het eind van dit jaar alle jongeren op, om zich in het nieuwe jaar wat minder te laten behelikopteren. Je leven is van jou. En je krijgt van niets zoveel zelfvertrouwen als van dingen die je presteert zonder hulp van anderen.

Megamug

Rijkswaterstaat heeft sinds kort een op afstand bestuurbare minihelikopter voor het maken van opnames van files, de "megamug", aldus de Dag van 11 september 2008. Met de megamug lossen we het fileprobleem niet op (dat schijnt Rita Verdonk te zullen gaan doen) maar we houden het wel scherp in de gaten.

Onwegzapbaar

Onweerlegbaar onuitstaanbaar zijn de beginstukjes van dvd's met daarop informatie die je echt niet nodig hebt of wilt weten, maar die helaas niet weggezapt kan worden. Meestal ook nog veel te hard, en veel te lang. Logo's, kijkwijzers, waarschuwingen tegen illegaal kopiëren die we nu wel uit ons hoofd kennen: onwegzapbare troep. (Met dank aan het gratis blaadje van platenzaak Plato, Mania)

Mozzarellafluisteraar

Voor de liefhebbers van het Italiaanse buffelkaasje mozzarella was er de laatste tijd niet veel te genieten. Tientallen fabrieken in Italië moesten dicht wegens dioxinevergiftiging. Maar gelukkig is er nu mozzarella "uut Grunn". In het Groningse Grootegast is Luigi Bianco begonnen met de productie van mozzarella. Dankzij de medewerking van "mozzarellafluisteraar" Mario Caruccio (de term is uit het Dagblad van het Noorden van 17 mei) lukt dat steeds beter.

Terzijde: het is vermakelijk om eens diverse samenstellingen met -fluisteraar te googelen. Naast de originele paardenfluisteraar, heb je inmiddels ook hondenfluisteraars, kattenfluisteraars, en zelfs ezelfluisteraars. Het zou wel eens kunnen dat de heer Caruccio de eerste fluisteraar is die zich toelegt op dierproducten, ipv dieren, of planten. Want ja, er zijn ook bomenfluisteraars.

Wildersianisme

Dit was de week van Geert Wilders. Zijn rolprent Fitna, lang verwacht, alom gevreesd, en al bij voorbaat met woede begroet, is uitgebracht op het Internet. Nu kan iedereen zelf kijken wat hij ervan vindt, en dat schijnt al ruimschoots te zijn gedaan. Ik hoor niet tot de anderhalf miljoen mensen die hem in de eerste 24 uur hebben gedownload. Ik wacht wel tot het boek uitkomt. De Groene Amsterdammer van deze week opent met een commentaarstuk getiteld "wildersianisme", opvallend genoeg niet naar aanleiding van Fitna, maar in reactie op de elektronische schandpaal die de stad Rotterdam wil gaan oprichten om asociale stadsbewoners aan te nagelen. Een slecht idee. Als het een beetje tegenzit, kun je je leven lang last blijven hebben van een jeudige misstap, want het Internet heeft een lang geheugen. Het is ook een slechte zaak omdat de overheid niet op de stoel van de rechterlijke macht moet gaan zitten. Uitgerekend een liberaal als burgemeester Opstelten van Rotterdam zou dat moeten weten. (Maar is hij wel een liberaal, of gewoon een populistische conservatief?) Intussen prangt de vraag of de Rotterdamse flinkigheid als wildersianisme moeten bestempelen of als wilderianisme (zie ook het woord van de vorige week). Voor het meer frequente paar wildersiaan/wilderiaan heeft de goegemeente op Internet in ieder geval een voorkeur voor de variant zonder s.

Na de hangjongeren en het probleem van de hangbejaarden heeft de middenstand nu te maken gekregen met de hangduivenproblematiek. Het Dagblad van het Noorden, van afgelopen zaterdag, schrijft:

McDonald's baalt van hangduiven

Fastfood-gigant sluit deur voor snackende vogels

Na de Febo hebben de stadsduiven een nieuw adres ontdekt: McDonald's in de Herestraat in Groningen. Bij de hamburgergigant hebben ze schoon genoeg van de snackende hangduiven. Eind van dit jaar moet een draai-, schuif- of tochtdeur een einde maken aan dit ongewenste bezoek. McDonald's zit al 25 jaar in de Herestraat; de oudste van de stad. Vroeger kwamen de duiven alleen 's winters, maar sinds anderhalf jaar weten de vogels het hamburgerrestaurant het hele jaar door te vinden. Ze hippen door de immer hartelijk geopende voordeur naar binnen, op zoek naar friet of ander gemaksvoer.

[..] Bij McDonald's in de Herestraat hebben ze nu de buik vol van het probleem. Maar wat te doen? Een McPigeon op het menu zetten?

Week 20: 13 mei - 19 mei 2007

Globofoob

Echt nieuw is het woord niet, maar wel mooi, mooi van klank vooral. Een globofoob is een zgn. "andersglobalist", een tegenstander van de ongebreidelde groei van de markteconomie die de hele aardbol op het ogenblik in zijn greep heeft. Zelf noemen ze zich bij voorkeur "andersglobalisten" omdat "antiglobalist" klinkt alsof je alleen maar tegen bent, terwijl je misschien wel voor Max Havelaarkoffie of eerlijke hagelslag bent. Bij de Wereldbank en IMF daarentegen schijnt de term globofoob de voorkeur te genieten, aldus de Groene Amsterdammer van 11 mei 2007. Ook deze term heeft een eufemistisch tintje: noem je - als IMF'er - iemand "antiglobalist", dan is het een tegenstander, een opponent, maar noem je hem een globofoob, dan zet je hem in een hoekje als bangerik.

Week 19: 6 mei 2007 - 12 mei 2007

Sarko en Ségo

De Franse verkiezingen zijn weer achter de rug. De titanenstrijd tussen Sarkozy en Royal is beslecht in het voordeel van Sarkozy. Wat dit Frankrijk zal brengen, zal de tijd leren, maar nu al heeft het de Franse taal al wat nieuwe woorden opgeleverd. Allereerst zijn daar de turbotaal-afko's Sarko en Ségo. Dat het ene een afkorting is van de achternaam, en het andere van de voornaam, doet er niet toe, als het maar een beetje bekt. Andere nieuwe woorden: Sarkomanie, Segomanie, Segolomanie, sarkisme, ségolisme, segolite (de gevaarlijke ziekte segolitis), Sarkophobes, Sarkolatres, Sarkophage, om er maar een paar te noemen. [Met dank aan Nella Scholtens]

Week 18: 29 april - 5 mei 2007

Klimaatmoe

Vroeger leerde je op school het verschil tussen weer en klimaat. Het weer verandert van dag tot dag, het klimaat ligt vast. Maar die waarheid is aan slijtage onderhevig, nu het klimaat aan het veranderen geslagen is. Dankzij de gezamenlijke inspanningen van de hele mensheid wordt het een paar graadjes warmer en het klimaat reageert daar op alle mogelijke manieren op, vooral door steeds extremer te worden. Voor weermannen lijkt dat goed nieuws, maar nee, Gerrit Hiemstra verzucht in het Dagblad van het Noorden van 5 mei 2007: "Was vroeger een dagrecord nog nieuws, tegenwoordig neemt men niet eens de moeite het te melden. Men is klimaatmoe." U ziet het, alles went, zelfs verandering. En alle dingen zijn, zoals de Prediker meer dan tweeduizend jaar geleden schreef, onuitsprekelijk vermoeiend.

Week 13: 25 maart - 31 maart 2007

Wappelsap

Volgens de Sp!ts van 26 maart 2007 (blz 5) gaat het hier om een cocktail bestaande uit wodka en appelsap. Op het internet is dit de meest gangbare betekenis, maar "water met appelsap" of "whisky met appelsap" zijn ook aangetroffen als omschrijvingen. Mocht iemand u dus een wappelsap aanbieden, kijk dan uit. Zo te zien is de ware betekenis: Wat dan ook met appelsap.

Week 11: 11 maart - 17 maart 2007

Krinkelpasta met kreukelgroente

Albert Heijn verkoopt niet alleen etenswaren, maar vertelt ons er meteen bij hoe we die kunnen combineren en klaarmaken via handzame receptenkaartjes bij de groentenafdeling. Voor Week 10-11 is een van de recepten Krinkelpasta (fusilli) met kreukelgroente (doperwten met in ribbelschijfjes gesneden wortels) van de firma Hak. Zoals een Chinese vriend zei: Ik lach me een kliek om al die klappig allittelelende klanken.

Sasdag

Sonja Bakker gaat nog steeds als een trein. Naast het nieuwe werkwoord sonjabakkeren (zie Week 52 van 2006), leverde dat ook het inmiddels vrij breed ingeburgerde sasdag "schijt-aan-Sonja-dag") op, voor als het allemaal even te erg wordt. [Met dank aan Petra Hendriks]

Week 10: 4 maart - 10 maart 2007

Verspaarlamping

In de NRC van 3 maart (blz 51) wordt het streven besproken om zo snel mogelijk de gloeilamp te vervangen door spaarlampen, als bijdrage aan een meer duurzame energievoorziening. De schrijver van het stukje is niet enthousiast: "Totale verspaarlamping zal hier daarom maar zo'n 0,4 procent besparing van fossiele brandstof opleveren." Ondertussen zit ik met de prangende vraag of ontgloeilamping niet een betere term was geweest.

Week 9: 25 februari - 3 maart 2007

Lokhoer

[Met dank aan Nathalie Eimers] We kennen het allemaal van Amerikaanse politiefilms: charmante agentes die worden ingezet om heren in de val te lokken die uit zijn op de illegale geneugten van betaalde seks. Hoe zit dat dan in Nederland, waar prostitutie gelegaliseerd is, en hoerenlopen dus een volstrekt legitiem tijdverdrijf (althans in de ogen van de wet)? Nou, het mag dan misschien wel, maar niet overal, en als je op de verkeerde plekken je beroep uitoefent word je op de bon geslingerd, en krijgt je klant bovendien een brief op de mat van de burgemeester. Die klant zal dus wel thuis moeten blijven wachten op de postbode om zijn vrouw voor te zijn. Bijgaand berichtje is afkomstig van Nieuws.nl:

Lokhoer levert 29 boetes op in Rotterdam

- Bijna dertig hoerenlopers zijn de afgelopen week bekeurd in Rotterdam-West. Bij de controles heeft de politie een zogenoemde lokhoer ingezet. Doel van de actie is het terugdringen van overlast, meldt de politie maandag.

De actie vond plaats op en rond het Heemraadplein. De bekeurde mannen krijgen een brief thuis van burgemeester Ivo Opstelten. Ook drie prostituees kregen een bekeuring en mogen het gebied voorlopig niet meer in.

Weigerambtenaar

Met de komst van het nieuwe kabinet is het fenomeen van de gemeente-ambtenaar die om geloofsredenen mag weigeren om homofiele paren te trouwen weer in het nieuws gekomen. De NRC van 3 maart 2007 heeft eens zitten turven waar deze lieden voorkomen. Ik citeer: "Bunschoten voert met vijf weigerambtenaren de lijst aan, gevolgd door Staphorst (vier), Tholen (drie) en Rijssen-Holten (drie)." Op het Internet melden zich al de eerste grapjurken aan met de vraag waar je moet solliciteren om weigerambtenaar te worden.

Week 8: 18 - 24 februari 2007

Carnavalsgriep

Het klinkt leuker dan het is: de carnavalsgriep. Ik citeer even uit de Sp!ts van 20 februari 2007: "Een jaarlijks terugkerend verschijnsel is de carnavalsgriep. Doordat je minder slaapt en minder gezond eet en drinkt, vermindert je weerstand direct. Waart dan in deze periode ook nog het influenzavirus rond, dan versterkt dat zonder meer de kans op griep." Het lijkt me een prima begin voor de vastenperiode, met griep in bed.

Week 7: 11 - 17 februari 2007

Zwaairaam

Wat een zwaaimoment is, weten we al. Maar een zwaairaam? Peuterspeelzalen en kinderdagverblijven hebben er eentje: voor het afscheid nemen, 's ochtends. De kleintjes hebben structuur nodig, hoor je tegenwoordig, dus zomaar wat wuiven bij zomaar een raam, dat is niks voor die hummels. Daarvoor is er nu een speciaal zwaairaam aangewezen. Zo eentje waarover is nagedacht.

Week 6: 4 - 10 februari 2007

Psalmnorm

De nieuwe coatie van CDA, PvdA en ChristenUnie begint duidelijker contouren te krijgen. Deze week voltooit informateur Wijffels zijn klus, en is het nu aan JP Balkenende om de formatie te leiden: het leuke spel met de portefeuilles en de poppetjes. In een wat zorgelijk stuk in Elsevier (3-2-2007, blz 10 wordt Rouvoet, voorman van de ChristenUnie neergezet als een uiterst gewetensvol politicus, die de zgn. Zalmnorm ("overheid mag geen schulden maken") wil vervangen door een "psalmnorm". Welke norm dat precies is, schrijven ze er niet bij, laat staan welke psalm die norm bevat. Ik voel wel iets voor Psalm 119:

1 Welzalig zij, die onberispelijk van wandel zijn,
die in de wet des HEREN gaan.
2 Welzalig zij, die zijn getuigenissen bewaren,
die Hem van ganser harte zoeken;
3 die ook geen onrecht plegen,
(maar) wandelen in zijn wegen.

Postscriptum: Ik zie op de website van de ChristenUnie dat ze vooral aan Psalm 72 denken, over de rechtvaardige koning. Hier zijn verzen 12 en 13:

12 Hij zal bevrijden wie arm is en om hulp roept,
wie zwak is en geen helper heeft.
13 Hij ontfermt zich over weerlozen en armen,
wie arm is, redt hij het leven.

Week 5: 28 januari - 3 februari 2007

H-woord

De Sp!ts van 29-1-07 kopt: "H-woord blijft taboe bij VVD". Niet alleen de Sp!ts, maar ook anderen, zoals het Financieele Dagblad, en nog eerder bijv. Paul Bordewijk in het blaadje van de Leidse afdeling van de PvdA, gebruiken de term om aan te geven dat hypotheekrenteaftrek dermate heilig is, dat er een taboe ligt op het praten over afschaffing. Eigenlijk is dus niet "hypotheek" het taboewoord, maar "afschaffing", en zou de term "A-woord" beter op zijn plaats zijn.

Week 4: 21 - 27 januari 2007

Bernhardologie

Volgens de Groene Amsterdammer van 26-1-07 is de zgn. stadhoudersbrief, een brief waarin Bernhard aan Hitler zou hebben voorgesteld (in 1942) om het bestuur over Nederland over te nemen, in ruil voor Duitse terugtrekking, het "Monster van Loch Ness van de bernhardologie." Er is veel over geschreven, maar weinig staat vast. Bernhard heeft het bestaan van de brief altijd ontkend en was de geruchten over de stadhoudersbrief tenslotte zo beu dat hij in een brief in de Volkskrant (februari 2004) één miljoen euro uitloofde voor diegene die de brief boven water zou krijgen.

Week 2: 7 - 13 januari 2007

Kaneeltijd

Collega Kees de Glopper werd onlangs gevraagd of hij de uitdrukking "dat komt nog uit de kaneeltijd" kende. Nee, die uitdrukking kende hij nog niet, en ook de naslagwerken bleken er nog nooit van gehoord te hebben. Even googelen levert echter tal van hits op. Allerlei mensen die elkaar vertellen wat de uitdrukking betekent: "dat is nog van heel vroeger, uit de VOC-tijd", soms met grote stelligheid. Want ze hebben het ergens op Internet gelezen. Het woord komt uit een prijsvraag van de ANWB Kampioen, Januari 2007, en de winnaar die heeft geraden wat de uitdrukking betekent krijgt een droomreis naar Hong Kong, Java en Bali. Ik heb geen flauw idee wat die uitdrukking betekent, maar vermoed dat-ie binnenkort tot onze spreekwoorden en gezegden behoort, want taal is uitermate democratisch. Of een walvis een vis danwel een zoogdier is, wordt niet bepaald door de goegemeente, maar als redelijk wat Nederlanders denken dat "dat komt nog uit de kaneeltijd" een uitdrukking is en hem ook zo gaan gebruiken, dan is het ook een uitdrukking.

2006

Week 52: 24 - 30 december 2006

Sonjabakkeren

Namen hebben we allemaal. Daar is niets bijzonders aan. Maar soms wordt je naam verheven tot adjectief, of tot werkwoord, en dan weet je: ik heb het gemaakt. Sonja Bakker is zo iemand. Van haar boek Bereik je ideale gewicht zijn er inmiddels zo ontiegelijk veel exemplaren verkocht (meer dan 600.000), dat de mensen haar naam spontaan als werkwoord zijn gebruiken. Gingen we vroeger montignaccen, nu wordt er gesonjabakkerd dat het een aard heeft. Daar is ze dan ook maar wat trots op (zie haar website), en terecht. Zelf hoop ik het ooit nog eens tot een adjectief te schoppen. Pas dan voel ik me helemaal hartstikke hoeksema.

Week 49: 3 - 9 december 2006

Hagelslagcoalitie

Na de verkiezingen is het formeren geblazen. Er moet een nieuwe coalitie gevormd worden, want de oude coalitie CDA, VVD en D66 heeft geen meerderheid meer. Een centrumlinks kabinet met CDA, PvdA en SP lijkt geen haalbare kaart, omdat CDA en SP te ver uiteenliggen, terwijl een rechts kabinet met CDA, VVD, en PVV net geen meerderheid heeft. Wel mogelijk (zij het net)is een linkse coalitie van PvdA, SP, GroenLinks, ChristenUnie, D66 en de nieuwe Partij voor de Dieren. Wouter Bos noemde dit een tikkeltje laatdunkend de hagelslagcoalitie. Sommige partijen voelen hier wel voor, zoals SP en de Partij voor de Dieren. Die laatste partij heeft de informateur al onthaald op boterhammen met vruchtenhagel. Nu zal straks blijken dat Wouter Bos liever anijshagel heeft en Femke Halsema chocoladehagel. Zelf ben ik meer een pindakaasman.

Week 48: 26 november - 2 december 2006

Morrelen

Volgens collega Liefke Reitsma was het sleutelwoord van deze verkiezingen "morrelen". De regeringspartijen CDA en VVD waarschuwden keer op keer dat er niet "gemorreld" mocht worden aan de AOW en de aftrek van de hypotheekrente. Maar de regeringspartijen hebben verloren, in het geval van de VVD zelfs vrij dik, en het zit er dan ook in dat er gemorreld gaat worden. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal meldt dat morrelen oorspronkelijk de frequentatief was van morren. Wat ik u brom: zodra het morrelen begint, zal er dan ook veelvuldig gemord worden.

Week 47: 19 - 25 november 2006

Potloodgemeenten

[Met dank aan collega Kees de Glopper] Dit is de week van de verkiezingen voor de Tweede Kamer, en de stemcomputers staan in de belangstelling. Ze werken nog niet allemaal naar behoren, en sommige gemeenten zijn van ellende weer overgestapt op de goeie ouwe papieren formulieren waarop je een hokje rood mag maken. Dit zijn de zgn. potloodgemeenten. Amsterdam is bijvoorbeeld een potloodgemeente, Groningen niet. Sommige wantrouwende lieden hebben al opgeroepen om te gaan stemmen in een potloodgemeente omdat stemcomputers niet te vertrouwen zouden zijn. Nee, dan stembiljetten! Vraag maar eens aan George W. Bush en de kiesdistricten in Florida hoe betrouwbaar die zijn.

Week 46: 12 - 18 november 2006

Computerpiet

Sinterklaas is nog maar net in het land, of het Dagblad van het Noorden weet al te melden dat de Computerpiet verzuipt in het werk. Kinderen stoppen tegenwoordig geen verlanglijstjes meer in hun schoen, maar mailen die naar Computerpiet. Want Sinterklaas gaat met zijn tijd mee. Dacht u soms dat hij altijd per stoomboot reisde? Dat doet hij nog maar zo'n 150 jaar. Voor die tijd ging alles te paard. Sint moet overigens wel uitkijken, want straks merken de kleintjes dat ze beter direct kunnen bestellen op Amazon.com en geen Goedheiligman als tussenpersoon meer nodig hebben. Want op Amazon hoef je niet een heel jaar braaf te zijn.

Morfologenpret

Morfologen zijn mensen die graag woordjes uitpluizen, ongeveer zo: uit+pluiz+en. In een boek van Henk Schultink over de geschiedenis van de morfologie kwam ik het woord morfologenpret tegen, in een verbouwd idioom: "de Nederlandse Ablaut [ontbeert] thans iedere systematische expressie, iedere productiviteit. In Ten Kates Nederduits was dat niet anders. Toch mocht dat voor hem de panchronistische morfologenpret niet drukken" (H Schultink, Constant en variabel in de morfologie, p 30). U merkt het: morfologen maken niet zomaar pret, ze doen dat soms zelfs panchronistisch.

Week 45: 5 -11 november 2006

Verzwolling

In de Groene Amsterdammer van 10 nov 2006 schrijft Menno Hurenkamp: "Nederland is wat minder Amsterdam geworden en wat meer Zwolle. Aardiger voor het gewone en minder aardig voor het ongewone, meer oog voor zichzelf en minder voor de wereld, wat degelijker maar ook wat suffer, waakzamer voor gevaar maar minder opmerkzaam voor verrassingen. Nu zal deze verzwolling bijvoorbeeld het CDA best bevallen." In de jaren zeventig dreigde het gevaar van de vertrossing, nu worden we dus het slachtoffer van de verzwolling. De Groene Zwollenaar noemt dit een geval van amsterdemonisering.

Week 41: 8 - 14 oktober 2006

Staalhonger

Hebt u weleens staalhonger? Zo'n enorme trek in staalpillen? Nee? Nou dat verbaast me eigenlijk niets. Honger naar staal is geen probleem waar u of ik mee te maken hebben. China wel, blijkens de Universiteitskrant (UK) van 12 oktober 2006 (blz 3): Staalhonger China vertraagt nieuwbouw. De Chinezen kopen overal constructiestaal op om hun staalhonger te stillen.

Week 40: 1 - 7 oktober 2006

Leermoment

Het is zo makkelijk om cynische of nare dingen te zeggen, en zoveel aangenamer en prettiger om het positieve te benadrukken. Nu is er weer een akkefietje met het Nederlands Elftal: Mark van Bommel en Ruud van Nistelrooy hebben bedankt omdat ze het niet zien zitten met Marco van Basten als oefenmeester. Eerst had Marco ze niet nodig, maar nu er een paar spelers geblesseerd zijn, heeft hij de verschoppelingen alsnog opgeroepen. Maar die hoeven niet meer. Ach, Marco begrijpt het ook wel weer. Hij had ze niet gebeld toen hij ze weer eens buiten de selectie had gelaten. Ik citeer even uit de Sp!ts van 4 oktober 2006, blz. 24: "Ik zag er destijds de noodzaak niet van in om ze persoonlijk te bellen. [..] Nu zie ik in dat een klein beetje menselijkheid, warmte en aandacht goed was geweest. Uit dat soort zaken moet ik lering trekken voor de toekomst." Aldus Marco van Basten. Of, in de samenvatting van Sp!ts: weer een leermoment voor Van Basten. Dat klinkt toch wel een stuk aardiger dan: Van Basten geeft toe te hebben gefaald in communicatie met spelers. Misschien wordt het nooit meer wat met dat Nederlands Elftal, maar gezellig wordt het wel in het trainingskamp. Dankzij dit leermoment is Marco van Basten vanaf nu een warme persoonlijkheid.

Week 39: 24 - 30 september 2006

Bloemkoolkop

In de UK van 28 september 2006, blz 3, staat een artikel over de jaarlijkse viswedstrijd van de personeelsvereniging van het Bureau van de RUG. Opgemerkt wordt dat alleen nog gepensioneerden op komen draven voor dit evenement: "Alleen de witte en grijze bloemkoolkoppen komen nog vissen."

Overigens hoef je niet oud te zijn om toch met een bloemkoolkop te kunnen pronken. Zo kwam ik op Internet, zoekend naar bloemkoolkoppen, ook de heer Geert Wilders tegen.

Week 38: 17 - 23 september 2006

Kneite

Sommige Woorden van de Week ken ik zelf niet eens. Kneite? Nooit van gehoord, tot gisteren dan. In de UK van 21 september 2006 las ik "Ik was kneitelam". Dat klinkt niet best, want al heb ik geen flauw idee wat kneite betekent, ik weet wel wat "lam" is. Even googlen en ik vind allerlei combinaties met kneite: kneite harde muziek, kneite hete vlammen, kneite droge humor, kamperen kost kneite veel geld en de huisarts is kneite eng. Misschien wordt kneite het hartstikke van de nieuwe eeuw.

Postscriptum, 27 september 2006. Gerlof Bouma wijst me erop dat kneite vast en zeker een variant is van kneiter "joekel". Inderdaad blijken er tal van woorden met kneiter- te zijn naast kneite-. Ik vond zelfs een fotootje op het Internet van een kneiter (van een snoek).

Week 37: 10 - 16 september 2006

Pimpen

De belangrijkste bijdrage van MTV aan de Nederlandse taal is waarschijnlijk het nieuwe werkwoord pimpen, afkomstig van het programma Pimp my ride, waarin auto's worden verbouwd en ingericht op de manier van pooierbakken. Pimpen is dus een nieuw woord voor opknappen. En inmiddels gaat het al lang niet meer over auto's alleen. Zo lees ik ergens op Internet: "Klopt, kleuters op gepimpte driewielers zijn ook al een dagelijks verschijnsel geworden..." Elders wordt gerept van filmsterren die gepimpte jeans verkopen op Internet. En bij een huifkarrentocht lees ik het lokkertje "Rijden op gepimpte pony's". Dat zijn dan door de kinderen zelf versierde pony's. Op X-power.be hebben ze het zelfs over een "vette übergepimpte wagen" (zie ook Week 6 van dit jaar). En op het Groningse festival Noorderzon kon je per gepimpte rollator het Noorderplantsoen door. Af en toe kom ik de vorm "oppimpen" tegen, geheel analoog aan opknappen, opkalefateren, opleuken, opdoffen, opdirken etc. Ik denk dat die vorm, nu nog minder gebruikelijk dan pimpen, de toekomst heeft. Je zou ook kunnen zeggen dat oppimpen onze geheel eigen Nederlandse gepimpte versie van pimpen is.

Week 29: 16 - 22 juli 2006

René Froger

Adjectieven die van eigennamen zijn afgeleid hebben meestal een affix: freudiaans, rotterdams, sadistisch. Ook woorden als unrovian en behiddinken uit deze rubriek hebben affixen. Hoe zouden we anders ook moeten weten dat we geen naam, maar een adjectief voor ons hebben? Welnu, soms zijn er andere aanwijzingen, zoals bepalingen van graad, die horen bij een adjectief, en niet bij een naam: "Knipogen is ordinair; knipogen is net even te 'René Froger'." (Avantgarde, juli 2006, blz 34) Hier doet het woordje te belangrijk werk. U kunt zelf het verschil waarnemen: vergelijk maar eens Gordon is René Froger met Gordon is te René Froger. De eerste zin is onwaar, maar over de tweede kunnen we twisten.

Week 28: 9 - 15 juli 2006

Verhufteren

In het Algemeen Dagblad van 12 juli 2006, blz. 11 lees ik: "Dat de maatschappij verhuftert, wisten we al." Ja, dat wisten "we" al, want het wordt vaak geroepen, op basis van dit of dat incident. Maar is het ook echt zo? Ben ik bijvoorbeeld een grotere hufter dan mijn vader, en was die weer een graadje erger dan zijn vader? Als we inderdaad met zijn allen aan het verhufteren zijn, zou de meerderheid van mijn lezers die vraag voor zichzelf bevestigend moeten kunnen beantwoorden, even aangenomen tenminste dat we de onprettige waarheid onder ogen kunnen zien. Maar ik kan de vraag voor mezelf niet beantwoorden. Ik heb geen flauw idee. Wat we nodig hebben is een goede maat, een verhufteringsgraad, die precies aangeeft hoe erg het met ons gesteld is. Zouden we daar niet eens een AIO op moeten zetten? Dan kan het AD volgend jaar schrijven: "In de maand juli is de verhuftering in Nederland licht afgenomen van 13.4 naar 13.2 punten. Steeds meer hufters kiezen voor een strandvakantie in het buitenland."

Week 27: 2 - 8 juli 2006

Monosyllabicus

Wat kan niemand naar waarheid van zichzelf zeggen dat-ie is? O juist ja, u had het al geraden, een monosyllabicus.

Het Woord van de Week is weer terug op het hoofdkwartier in Nederland. Daarmee komt ook een einde aan de Engelse escapades van deze rubriek. Tenslotte staat het Nederlandse woordgebruik ons zoveel nader aan het hart. In het Dagblad van het Noorden van 6 juli 2006 gaat Henk Spaan in op een brief in Voetbal International van Edgar Davids, waarin hij Marco van Basten, de coach van het niet al te sprankelende Nederlandse elftal dat meespeelde in het bijna afgelopen WK, van repliek dient. Van Basten had op de vraag waarom Davids niet meespeelde geantwoord dat hij Jan Wouters toch ook niet had gevraagd. Dat was voor de gewoonlijk redelijk kalme Van Basten een tamelijk vileine opmerking. Na het matige spel van vooral het Nederlandse middenveld kan Davids per brief zijn gram halen. Spaan meent: "Deze brief is een stap voorwaarts, hoewel enigszins wijdlopig voor een monosyllabicus."

Balkenende-III gevoel

Het nieuwe kabinet Balkenende-III is rond. Het is een doorstart van Balkenende II, ditmaal zonder D66. De interviewer van het RTL-4 journaal van 6 jui 2006 vroeg een aantal bewindslieden of ze al het ware Balkenende-III gevoel hadden. Minister Kamp gaf ronduit toe dat hij het nog niet had. Dat vond ik een fascinerende mededeling. Hij heeft het betreffende gevoel nog niet, maar weet wel wat het is, hoe het aanvoelt, want anders zou hij niet zo stellig kunnen zeggen dat hij het in ieder geval nog niet heeft. Heeft u het Balkenende-III gevoel ook nog niet? Dan kunt u mij misschien uitleggen wat het is. Ik wil het zo graag weten.

Week 17: 23 - 29 april 2006

Ewe-turn

Het gebeurt niet elke dag dat mijn geboorteplaats Groningen prijkt op de voorpagina van de New York Times, maar vandaag (24 april) kun je toch echt lezen "Uut Grunn" op een foto met reclame voor Hotels.nl.

De Times schrijft met Angelsaksisch plezier in woordspelingen:

"The latest low-technology billboards along highways in the Netherlands are startling enough to prompt motorists to indulge in U-turns.

Or make that ewe-turns. These ads are walking, woolly flocks of bleating sheep. Early this month, Hotels.nl, a Dutch online reservations company, began displaying its corporate logo on royal blue waterproof blankets worn by sheep."

Doorknob moment

In deze rubriek heb ik al heel wat momentwoorden gesignaleerd. Elk moment verdient zijn eigen benaming. De aandachtige lezer zal zich nog wel bibbermoment, kippenvelmoment of zwaaimoment te binnen kunnen brengen. Maar wat is nu weer een deurknopmoment? In de Doonesbury krantenstrip van afgelopen zaterdag wordt het duidelijk gemaakt in de volgende dialoog:

Psychiater: Bro, that's what's known in the trade as a doorknob moment.
Patient: What's that?
Psychiater: It's when you say something insanely loaded just as you're leaving.

Week 16: 16-22 april 2006

Ever-aftering

Niet alleen zelfstandige naamwoorden duiken als nieuwe werkwoorden (zie vele vorige Woorden van de Week), maar zelfs bijwoorden beunen af en toe bij als werkwoorden. De New York Times van 20 april 2006, blz A26, schrijft over "prestigious ever-aftering in Brooklyn", een nieuwe trend onder Amerikaanse welgestelden. Na de McMansion (een nieuwbouwhuis voor een familie van 4 met 6 badkamers, 12 slaapkamers, een garage voor 8 auto's, etc.)en de extraformaat S.U.V. is er weer iets om op een protserige manier te laten zien dat je een goed inkomen hebt: een graftombe voor de hele familie en de volgende 12 generaties. Ik citeer: "Prices are $ 250,000 and up, way up, depending on extras like a meditation room, a granite patio and gilded marquee lettering." U begrijpt het, de regering-Bush heeft de belastingen voor de allerrijksten niet voor niets verlaagd. Die hebben het geld hard nodig om straks op stand te kunnen rusten.

Tomkitten

Het WvdW van week 41, 2005 was Tomkat, de populaire naam voor het paartje Tom Cruise en Katie Holmes, en nu heeft Tomkat een babietje, Suri genaamd. De media hadden haar allang voor de geboorte gedoopt als Tomkitten. Als er iets is waar de media geen genoeg van krijgen, is het hun eigen gevoel voor humor. Ik ben blij dat Suri nog geen kranten leest, of over het Internet surft.

Week 15: 9-15 april 2006

Franken-frock

Niet elke jurk op de rode loper heeft de instemming van de media. Het signaleren van modieuze wansmaak is inmiddels een vast onderdeel geworden van roddelbladen, roddelrubrieken op de TV en hun tegenhangers op het Internet. Hier is een citaat uit Celebrities Undressed (een onderdeel van MSN Entertainment): Did Ashlee Simpson take a wrong turn on her way to meet Twiggy in swinging '60s London and end up Down Under? The skinny-legged singer is an aquamarine mishmash as she hits the MTV Australia Video Music Awards in a far-more-flawed-than-mod minidress seemingly stitched together using Goldie Hawn's psychedelic getups from "Laugh-In," Dorothy Hamill's old skating outfits and a few crepe paper streamers left over from St. Patrick's Day. The result is a Franken-frock so frightening even Molly Ringwald's patchwork "Pretty in Pink" alter ego would say, "Honey, just buy something brand new."

Week 12: 19-25 maart 2006

Horse

Een van de meer opmerkelijke verschijnselen in de lexicografie is het gebruik van zelfstandige naamwoorden als werkwoorden. Dit gebruik is zeer algemeen en gaat gepaard met betekenisveranderingen die veel vergen van de kennis van de taalgebruiker. Ergens in de brieven van Oliver Cromwell uit de tijd van de Engelse burgeroorlog klinkt de waarschuwing "the King horseth his foot". Met enige kennis van de terminologie van de toenmalige oorlogsvoering valt dit wel te begrijpen. Weet u het al? Nee, het heeft niets te maken met het verschijnsel verpaarding (zie Woord van de Week, Week 30, 2005). Het heeft ook niets te maken met de voet des Konings. In een andere brief schrijft Cromwell: "he is discontented that Prince Rupert commanded away his foot." (Wie zou dat niet zijn, als iemand anders, al is het dan ook een Prins, zijn voet opdrachten gaat geven?) Foot en horse staan hier voor infanterie en cavalerie, respectievelijk, en als de Koning zijn voet paardt, moeten we dat lezen als: de Koning voorziet zijn infanterie van paarden, en converteert zo zijn infanterie in cavalerie.

Week 6: 5 - 11 februari 2006

uber-

Met het zeer populaire woord uber, ook wel gespeld als ueber or über, besluiten we de reeks van populaire nieuwe Duitse affixen in het Engels. Hoewel uber zich duidelijk gedraagt als een prefix van het type pseudo of mega, wordt het vaak als los woord gespeld. Het kan verbonden worden met substantieven, maar ook met adjectieven. Populaire bij de substantieven zijn onder meer ubergeek, uber dork, uber bitch, uber dwarf en ubernerd. Maar naast negatieve benamingen zijn er ook positieve, zoals uber babe, en uber stud, en ook neutrale termen als producer e.d. laten zich combineren met uber zoals: uber-producer Phil Ramone, uber-magician David Copperfield en uber political guru Ed Gillespie. Op het internet staat een studie over Xena, de vechtprinses van de gelijknamige tv-serie, getiteld Examination of Xena as Nietzsche's "Uberbabe".

Combinaties met adjectieven zijn onder meer ubercool, uber nice, en uber sexy. Het gebruik van uber als prefix valt gemakkelijk te dateren aan de hand van de krantenbestanden van Lexus Nexus, die geen vroegere voorkomens dan 1991 laten zien. De uitdrukking zal wel vrij kort daarvoor zijn ontstaan, en is nu niet meer weg te denken uit het moderne jargon. Een van de oudste voorkomens in dit materiaal zit in het volgende citaat, uit USA Today van 28 februari 1991: "Her heroines are a refreshing break from pop fiction's traditional leading ladies: those inevitably gorgeous, wildly wealthy uber-babes who juggle lovers while dominating Fortune 500 companies."

De grote populariteit van uber is inmiddels ook doorgedrongen in het Nederlands. Ik citeer maar even iets van het internet: "En ja hoor, Manon was dit jaar Uber netjes gekleed *al zeg ik hetzelf*...". En op metalfan.nl lees ik "In een uur tijd rost een überstrak death metal oeuvre voorbij dat begint met 'The Glorious Dead' en afgerond wordt met de Kraftwerk-cover 'Autobahn'." Wie kan nu nog met droge ogen volhouden dat het Duits geen ubercoole taal is?

Week 3: 14-20 januari 2006

-fest

Net als het vorige Woord van de Week, -meister, is ook -fest een voor Engelstaligen herkenbaar woord van Duitse origine. Zoals -meister lijkt op master, lijkt -fest op feast. Net als -meister, wordt -fest eigenlijk alleen gebruikt in samenstellingen, en niet als los woord. Zo heeft de New York Times van 9 november 2005 het over een sleazefest in verband met de campagne voor de gouverneursverkiezingen in New Jersey, waarin beide kandidaten nogal met modder hebben gegooid. Diezelfde krant heeft het op 4 december 2005 over een critterfest, of in goed Nederlands, een beestenbende:

NOW that the courts have given the go-ahead for New Jersey's second bear hunt in 35 years, let the real battle begin: animal-rights activists jumping up and down for the cameras, hunters on parade lugging around 600-pound bear carcasses, the usual overheated morality play (Critters good! Hunters bad!) in denim and camo.

But in many suburban areas, every week is a critterfest. Black bears! White-tailed deer! Canada geese! Wild turkeys! Coyotes! Raccoons! Beavers! Feral monk parakeets! Are coyotes good because they'll eat your deer or bad because they'll eat your Shih Tzu? Wisteria Lane or Wild Kingdom? Who can tell the difference?

In de New York Times van 12 december 2005 tenslotte wordt de 'Revengers' Tragedy' een "400-year old slayfest" genoemd. Een orgie van geweld. Echt populair is slugfest: net als slayfest een orgie van geweld, maar dan zonder noodzakelijke dodelijke afloop. Een politiek debat, maar ook een sportwedstrijd (met nadruk op het laatste onderdeel van dat woord)kan zo worden aangeduid. Maar een -fest hoeft niet een uit de hand gelopen "feest" te zijn. Een slaapverwekkende vertoning heet bijv. een snoozefest Welterusten!

2005

Week 48: 27 november - 3 december 2005

-meister

Het woord van deze week is geen woord, maar een suffix, of liever nog, een suffixoide: een woord dat op weg is een suffix te worden. Het is een woord van Duitse herkomst dat bezig is aan een enorme opmars in het meer informele en vrolijke deel van het Amerikaanse Engels. Vermoedelijk moeten we denken aan Jiddische roots, maar dat zal mij verder worst wezen. Het vormt de opmaat van een reeks Woorden van de Week gewijd aan maffe woordachtigen van Duits/Jiddische origine. De eerste keer dat ik -meister tegenkwam was ergens in de jaren tachtig, toen ik de betiteling schlockmeister las voor "shockjock" Howard Stern. Schlock is een jiddisch woord voor goedkope slechtgemaakte prullaria, en een schlockmeister is iemand die er aardigheid in schept om de mensheid onder te dompelen in een lauw bad van slechte smaak, een beetje zoals de VPRO dat vroeger in Nederland deed met Sjef van Oekel, Waldolala, e.d. Hoe tenenkrommender, hoe mooier. Helaas hebben we in het Nederlands nog geen woord voor dit soort lui, maar in Amerika, waar het sterft van de handelaren in slechte smaak, kon men er niet omheen. Ik citeer een titel van een overlijdensbericht uit de New York Times: Larry Buchanan Dies at 81, B-Movie 'Schlockmeister'.

Maar het is niet gebleven bij schlockmeister. Zo heb je groovemeister, ter aanduiding van een dj of een muziekproducent, spiffmeister, iemand die zorgt dat alles er piekfijn uitziet, sleazemeister, voor een smeerlap of iemand die viezigheid produceert, funkmeister (CNN, 9-12-2003: "Funkmeister George Clinton arrested"), en barfmeister. Ik citeer: "My geriatric cat (let's call him "Barfmeister") spewed all over my freshly made bed, right as I was about to crawl between the sheets." (http://thelipstickchronicles.typepad.com/the_lipstick_chronicles/2005/06/bad_carma.html).

Week 47: 20 november - 26 november 2005

Doorbuster

Dit is de week van Thanksgiving in de Verenigde Staten. Na het gezamenlijk verorberen van een kalkoen op donderdag is het tijd voor Black Friday: de dag waarop velen beginnen met het afwerken van de verlanglijstjes voor de Kerst. Waarom Black Friday? Omdat iedereen die dag om vijf uur in de ochtend klaar staat om de winkels te bestormen. Speciale aanbiedingen, het beginsel van eerst komen = eerst malen, en extra vroege openingstijden leiden tot een algehele inkoopgekte. In Michigan, waar ik deze week was, werden mensen onder de voet gelopen bij een Walmart. De speciale aanbiedingen, zoals Toshiba laptops voor $ 199, worden doorbusters genoemd, en sommige mensen nemen die term tamelijk letterlijk.

Week 46: 13 november - 19 november 2005

Lifetimey

Soms valt het nog niet mee om de betekenis van een woord aan te geven. Neem nou het woord van deze week, aangetroffen in de filmsectie van de Philadelphia Citypaper (November 10, 2005, p 42): "The performances are sharp, but the plots lean toward the Life-timey."

Eerst dacht ik dat het woord iets te maken had met de Time-Life boekenseries, u kent ze wel, die boeken met veel foto's en weinig tekst, waar u zich op kunt abonneren om vervolgens elke maand iets te ontvangen over verdwenen beschavingen, de Tweede Wereldoorlog, of de Wonderen der Natuur. In Nederland had je vroeger Lekturama met een vergelijkbare missie. Maar nee, er staat toch echt Life-timey, niet Time-lifey. De moderne lexicograaf heeft gelukkig de beschikking over Google, en tot mijn verrassing vond ik al dadelijk 138 vindplaatsen van dit woord. Vrij snel werd duidelijk dat het woord een licht negatieve lading heeft. Dat werd al gesuggereerd door het woordje but in het bovenstaande citaat, maar ook door diverse plekken waar het onmiddellijk wordt voorafgegaan door het veelzeggende bijwoord too. Andere vindplaatsen wezen op een verband met het televisienetwerk Lifetime, dat veel zelfgemaakte en al dan niet waargebeurde films uitzendt in het genre waarvoor het Duits de onvolprezen term Problemfilm heeft uitgevonden: tieners die uit de band springen en de wanhopige ouders die dat allemaal moeten meemaken; lieve vrouwen met vreselijke schoonmoeders; dappere moeders van kinderen met een levensbedreigende ziekte, etc. Voor zover ik weet is Lifetime vooralsnog het enige televisiekanaal dat een adjectief heeft opgeleverd. Lifetimey lijkt me een waardige tegenhanger voor het Nederlandse vertrossing.

Week 42: 16 oktober - 22 oktober 2005

Unrovian

Miles O'Brien, de anchorman van American Morning, het ontbijtprogramma van CNN, houdt van woorden. Af en toe zie je hem een woord op zijn tong proeven. Hmm, een lekker woordje. Deze week waren de capriolen van Karl Rove (heeft hij al dan niet de naam gelekt van CIA-agente Valerie Plame?) weer eens in het nieuws. De regering-Bush lijkt het spoor een beetje bijster, met federaal gestuntel na orkaan Katrina en een nominatie voor het Hooggerechtshof die ook in eigen kring bijzonder slecht is gevallen (Harriet Miers). De alles bestierende hand van macht-achter-de-troon Karl Rove wordt duidelijk gemist in wat O'Brien betitelde als unrovean episodes. CNN publiceert een transcript van elke uitzending op de website, waaruit ik een stukje citeer [uitzending maandag 17 oktober 2005]:

M. O'BRIEN: [..] Those are very unRovian episodes.

ALLEN: Well, you're right. That's a great -- a great word for the choice of Ms. Miers. It certainly...

M. O'BRIEN: You can use it, unRovian. I like -- yes.

Week 41: 9 oktober - 15 oktober 2005

Tomkat

Uit de grammatica van het Sanskriet komt de term dvandva-samenstelling voor een combinatie van twee woorden om een tweetal of twee-eenheid aan te duiden. Voorbeelden zijn Boedapest (samengroei van de steden Boeda en Pest, elk aan een andere kant van de Donau), Hoogezand-Sappemeer, hink-stap-sprong (ok, dat zijn er drie, maar het idee blijft eender), en Tsjecho-Slowakije. In het Sanskriet worden al duizenden jaren zulke woorden gemaakt, zoals Mitravaruna, een term voor de beide goden Mitra en Varuna. Van recenter origine zijn combinaties ter aanduiding van stelletjes, met name showbiz-paren. Tomkat is de aanduiding voor het nieuwe paartje Tom Cruise + Katie Holmes. Voor andere paren wordt ook wel een blend gebruikt van beide namen, zoals Bennifer (Ben Affleck + Jennifer Lopez, nu Ben Affleck + Jennifer Garner), en Brangelina (Brad Pitt + Angelina Jolie). Het eigenaardige doet zich hierbij voor dat het vaak niet het tweetal is dat wordt aangeduid maar de relatie. "The rollercoaster that was Bennifer" om eens een website te citeren. In een tijd dat orkanen namen krijgen, mogen relaties niet achterblijven.

Week 40: 2 oktober - 8 oktober 2005

Cajun papercut

De orkanen Katrina en Rita blijven het Amerikaanse nieuws domineren. Elke dag brengt CNN berichten van ravage, van mensen die hun familie zoeken en van de opruimwerkzaamheden die gaande zijn. Veel omgewaaide bomen en afgewaaide takken, zodat mannen met motorzagen volop werk hebben om Louisiana en Mississippi weer netjes te krijgen. Gelukkig zijn er veel van zulke mannen in het diepe zuiden. Een CNN-verslaggever noemde in dit verband de uitdrukking cajun papercut voor een ongelukje met de motorzaag. U begrijpt het, Cajuns snijden zich niet aan scherpe randjes bij het dichtplakken van enveloppen, maar pakken het wat grondiger aan.

Week 38: 18 september - 24 september 2005

Awol

Orkaan Katrina blijft hier nog wel even in het nieuws. Dat er verkiezingen zijn geweest in Duitsland ontgaat iedereen. Om van prinsjesdag nog maar te zwijgen. Nu krijgen de agenten ervan langs die in de duistere dagen na Katrina niet kwamen opdagen, omdat ze het wat te link vonden in New Orleans. "They went AWOL" zegt een politieman op het nieuws,en met awol-cops wil hij niets meer te maken hebben. Ontslaan die hap. Er werken nu 200 AWOL-agenten in een warenhuis aan het distribueren van goederen. Ze mogen niet meedoen met de normale politiewerkzaamheden omdat hun collega's ze hebben uitgekotst. AWOL. Absent With Out Leave.

Week 37: 11 september - 17 september 2005

Blame game

Het Woord van de Week heeft zijn hoofdkwartier tijdelijk verplaatst naar Swarthmore, PA, een slaperig universiteitsstadje in de US of A. Daarom zal er de komende tijd wat meer aandacht zijn voor de eigenaardigheden van het Amerikaanse Engels, en wat minder voor het Nederlands van nu. Afgelopen week heeft orkaan Katrina verwoestend huis gehouden in Louisiana en Mississippi en de regering heeft naar de mening van vrijwel iedereen niet tijdig ingegrepen om de gevolgen van de ramp in toom te houden. De regering-Bush doet de gerechtvaardigde kritiek af als een "blame game". De term is niet nieuw, maar is de laatste dagen wel erg vaak gevallen in kranten en op de televisie. Omdat het rijmt, bekt het lekker weg, en het klinkt nog eens moreel hoogstaand ook: "I am not playing the blame game." Maar het hoofd van FEMA, de hulporganisatie die zo opzichtig faalde, is al de laan uitgestuurd. Misschien is het toch geen spelletje.

Raging Cajun

Een andere rijmende uitdrukking (eveneens niet nieuw) werd toegepast op generaal Honore, die de orde in New Orleans moest herstellen, nadat plunderaars, brandstichters en verkrachters de stad onveilig hadden gemaakt na afloop van Katrina. De media vielen als een blok voor deze John Wayne-figuur, die recht voor zijn raap zei waar het op stond.

Week 31: 31 juli - 6 augustus 2005

Waterhork

In de zomer gaan we wat meer naar buiten. Het onvermijdelijke gevolg is dat we elkaar dan tegenkomen. En dat is niet altijd een pretje. In de zomer van 2003 waren de zgn. scooterhufters in het nieuws, ditmaal zijn het de waterhorken. Ik citeer uit Trouw, 30 juli 2005, p 2: "Ondanks uitgebreide voorlichting, een snelheidslimiet en verwijdering bij hufterig gedrag, blijft recreatieplas de Gouden Ham slachtoffer van waterhorken."

Een van de horken heeft in die recreatieplas een meisje overvaren met zijn speedboat. Ze is verdronken. Mensen zijn fragiel en sterfelijk, maar horkerigheid is onuitroeibaar.

Week 30: 24 juli - 30 juli 2005

Verpaarding

De opkomst van de paardenhouderij als belangrijke bedrijvigheid op het platteland heeft bij sommige alarmistisch ingestelde lieden geleid tot het maken van het misprijzende werkwoord verpaarden. De afgeleide vorm verpaarding komt o.m. voor in een voordracht van ir. J.T.G.M. Koolen, "Het paard als nieuwe economische drager van het platteland", op het Nationaal Paardencongres 'Paard en plattelandsontwikkeling', georganiseerd door de Sectorraad Paarden, op 4 april 2005 te Utrecht.

Naar aanleiding van de krantenkop "Het platteland verpaardt" kwam de internetrubriek dichtophetnieuws.nl met het volgende gedicht:

Overal beestjes

De stad verkat, de straat vercaviaat,
het bos vervost, de sloot verwatervloot,
de kust vermust, mijn site verpapegaait,
de lucht vermugt, ons land verolifant.

Wie doet er met me mee? 't Is even mieren,
maar wel heel leuk, je wereldje verdieren

Week 28: 10 juli - 16 juli 2005

Blokrijden

In de Sp!ts van 15 juli wordt het nieuwe begrip blokrijden geïntroduceerd:
"Rijkswaterstaat heeft een nieuw wapen ingezet tegen files. In het oosten van het land voert de dienst een proef uit met het zogenoemde blokrijden. Een auto van Rijkswaterstaat gaat midden op de weg rijden zodra een file dreigt te ontstaan. Alle voertuigen daarachter houden dan een constante snelheid aan."

Als ze dat niet blijken te doen, zal Rijkswaterstaat de proef wel staken, neem ik aan. Alleen jammer van die blokrijder.

Week 27: 3 juli - 9 juli 2005

En-en-generatie

Volgens het Vlaamse tijdschrift Knack (6 juli 2005, Weekbijlage, p 36) beleven we nu de tijd van de en-en-generatie, de generatie die alles wil en niet kan kiezen. Studenten willen tegenwoordig naast studeren ook veel werken, en op vakantie, en uitgaan, enz. Geen wonder dat ze af en toe een werkstuk van het internet moeten plukken, om voor alles tijd over te houden. Vrouwen willen een baan en kinderen, en daarnaast ook nog een leuk leven. Mannen willen een vrouw en een vriendin, een baan en hobbies. En een auto, misschien ook een hond, of kinderen. Vroeger hoorde je nog wel eens van die ouderwetse onzin als:de keuzes die je maakt bepalen wie je bent. Als dat waar is, dan is de en-en-generatie dus helemaal niemand.

Week 26: 26 juni - 2 juli 2005

Referendummoe

Terwijl Europa nog nasiddert van de gevolgen van het Nederlandse "nee" tegen het voorgestelde Europese verdrag over de EU-grondwet(vgl. ook Week 22 van Woord van de Week), maakt Groningen zich op voor alweer een nieuw referendum, over de herinrichting van de oostkant van de Grote Markt. Nadat de burgers van Groningen zich via een eerder referendum tegen een herinrichting van de noordzijde verklaard hadden, probeert het gemeentebestuur nu dan maar de oostzijde aan te pakken. Ditmaal lijken zij de burgerij mee te krijgen, maar, zoals het Dagblad van het Noorden afgelopen zaterdag wist te melden, de strijd is nog niet gestreden. De tegenstanders van de dure plannen winnen terrein. Beide kampen zetten aan voor een laatste krachtsinspanning, en de Groningers, die zijn, volgens datzelfde Dagblad, nog lang niet referendummoe.

PS [30 juni]: De Groningers waren kennelijk wel moe, want het referendum is ongeldig verklaard wegens te geringe opkomst.

Omroepoloog

Het omroepbestel moet (weer eens) op de schop. Sylvain Ephimenco merkt hierover op in zijn column in Trouw (28-6-2005): "Niet alleen ben ik geen omroepoloog, maar ik begrijp al een eeuwigheid niets van de structuur van de Nederlandse televisie." Inderdaad, wie wel. Soms denk ik wel eens dat we het omroepbestel zo moeten laten om zijn inmiddels grote museale waarde. Als een levende herinnering aan de gloriedagen van het verzuilde Nederland.

Week 25: 19 juni - 25 juni 2005

Semantisch

Semantiek, oftewel betekenisleer, is mijn specialisme. Op dat terrein doe ik veel van mijn onderzoek, en heb ik een groot NWO-project geleid in het verleden. Het is een respectabel onderdeel van de taalkunde, en vrijwel iedere taalkunde-opleiding rekent semantiek tot zijn kerngebieden. Ik was dan ook niet gesticht over de column van Diederik Zijderveld in Hypothese (no 12-3, 2005, p 23), het tijdschrift van NWO (u weet wel, de Nederlandse onderzoeksfinancier), , waarin ik de volgende passage las: "Is dit nu een semantische discussie en daarmee onbelangrijk?"

En daarmee onbelangrijk! Dat ik dit een domme opmerking vind, zult u wel geloven. Daarom citeer ik nu even iemand die er niet van verdacht hoeft te worden ambtshalve de semantiek een warm hart toe te dragen omdat hij nu eenmaal zijn brood er mee verdient, maar een medische wetenschapper in een publicatie over dermatologie (cf. J.H. Dirckx, Mere semantics. Dermatopathology: Practical & Conceptual 1995; 1;56-7).

"It would seem self-evident that meaning lies at the heart of communication. [..] Hence, it is hard to see the point of view of those who dismiss serious inquiries into the meaning of words and phrases as merely semantic, as if meaning were but a peripheral or trivial concern with respect to the use of language. How does it happen that a word referring to the science of meaning has such strong connotations of irrelevance and even frivolity?...

"Any investigator, theorist, or educator who cannot be troubled to choose and use words with caution and discretion incurs the suspicion of being equally negligent in making and recording observations, gathering and sorting facts, setting up and testing hypotheses, and drawing valid deductions from premises. Similarly, anyone who scorns the "merely" semantic facets of a subject as unworthy of serious consideration, or as somehow peripheral to the issues and their expression and discussion, confesses to a sadly distorted scale of values, a deficient sense of how language works, and in fact an utter failure to appreciate the meaning of meaning."

Ik kan alleen maar hopen dat wat "self-evident" is voor een dermatoloog, ooit ook begrepen wordt door de heer Zijderveld.

Week 22: 29 mei - 4 juni 2005

Ja-kamp

Deze week mogen de Nederlanders en de Fransen hun mening te kennen geven over de nieuwe Europese grondwet. De Fransen hebben al een hardgrondig Non! laten horen, de Nederlanders zijn morgen, 1 juni, aan de beurt. Het eigenaardige verschijnsel doet zich voor dat de regering en de grote oppositiepartijen gezamenlijk voor zijn, maar het Nederlandse volk in meerderheid tegen (volgens de peilingen). De Franse uitslag was een opsteker voor de neezeggers, maar, zoals de hoofdpagina van Trouw (31 mei 2005) kopt: "Ja-kamp vecht moedig door."

Week 21: 22 mei - 28 mei 2005

Drafduisternis

Het Dagblad van het Noorden van 25 mei 2005 (blz 17) kopt: Eenrum stralend lichtpunt in drafduisternis.

Het gaat niet goed met de harddraverij. Wanneer bent u het laatst geweest? Juist, dat dacht ik al. En wanneer het niet goed gaat, heerst er duisternis. Niet zomaar duisternis, want de zon blijft gewoon schijnen, maar drafduisternis. Behalve dan in Eenrum, de fonkelende ster in het firmament van drafduisternis.

Huisartsenpijn

Neerlands bekendste huisarts Rob Oudkerk beschrijft in de Sp!ts van 25 mei 2005 het leed dat de huisartsen deze week doet grijpen naar het stakingswapen. Ook Rob zelf gaat staken. Hij wil niet aan de leiband lopen van zuinige verzekeraars die elke rekening driedubbel controleren. Ziekenhuisbazen en verzekeringsdirecteuren mogen royaal leven van de zorgmiljarden, maar huisartsen moeten elk dubbeltje verantwoorden. "Ook daar zit huisartsenpijn," aldus Rob Oudkerk.

Week 17: 24 april - 30 april 2005

Hangbejaarden

Ik citeer uit de Sp!ts van 27 april 2005, blz. 1:

OUDE PEKELA - Groepjes 'hangouderen' die het publiek in winkelcentrum De Helling in Oude Pekela bekeken, worden daar voortaan geweerd. Volgens de gemeente waren de hangouderen een doorn in het oog voor winkeliers en publiek. Komen de 'hangbejaarden' daar alsnog samen, dan riskeren ze een boete.

Pauswoorden

Deze week staat in het teken van de begrafenis van paus Johannes Paulus II. Een Belgische website merkt naar aanleiding hiervan het ontstaan van een geheel eigen taalkundige problematiek op:

"Pauswoorden

Het overlijden, de begrafenis en de opvolging van de paus roepen allerlei taalvragen op. Moet 'paus' bijvoorbeeld met een hoofd- of een kleine letter worden geschreven? Wat is precies een 'camerlengo'? En schrijf je in het Duits nu 'Papst' of 'Pabst'? De websites van De Standaard en Der Spiegel geven antwoord."

Week 10: 6 - 12 maart 2005

Kiesburgemeester

Deze week lijkt de PvdA de voormalige paarse vrienden van D66 een flinke schop in de kroonjuwelen te willen geven, door toch maar af te zien van de gekozen burgemeester. Of, zoals de Sp!ts van 7 maart het met niet te evenaren bondigheid weet uit te drukken in zijn kop: "Kiesburgemeester onzeker". Wel een leuk woord: kiesburgemeester i.p.v. gekozen burgemeester. De PvdA is nu de gebeten hond bij D66 ("ze hebben daar te veel burgemeesters rondlopen die nooit een verkiezing zouden winnen", aldus Boris - hoezo zijn de druiven zuur? - Dittrich), of, zoals Sp!ts het met meesterlijke eenvoud zou zeggen: de bijthond.

Week 8: 20 - 26 februari 2005

Biermoeheid

De Sp!ts van 23-2-2005 meldt, mede naar aanleiding van de winst- en omzetcijfers van Heineken en Grolsch: "Brouwers voelen biermoeheid." De bieromzet loopt wat terug. Reden: Nederland is biermoe. Niet zat van bier, nee, want dan zou het met die omzet nog wel eens snor kunnen zitten, maar moe van bier. In mijn koelkast staat nog een flesje. Soms kijk ik er naar of de houdbaarheidsdatum al voorbij is. Tot zo lang blijft hij in de koelkast staan. Daarna mag ik hem weggooien. Want opdrinken, daar ben ik gewoon TE moe voor.

Week 7: 13 - 19 februari 2005

Literatuurschennis

De Max Havelaar van Multatuli is bewerkt voor toneel, en gaat binnenkort op toernee door Nederland. Daarbij moest de oorspronkelijke roman, zoals het zich laten denken, stevig onder het mes. De recensent van Trouw (14-2-2005) kan het resultaat wel waarderen, maar, voegt hij toe: Natuurlijk is deze "Max Havelaar" literatuurschennis.

Week 6: 6 - 12 februari 2005

Koekoorlog

Ten gevolge van de prijzenslag tussen de supermarkten is er nu zowaar een koekoorlog uitgebroken tussen de winkelketen Albert Heijn en de koekleverancier Peijnenburg, die met lede ogen aanzag hoe zijn produkten inzet werden in de prijzenslag, en daardoor in prijs kelderden. Peijnenburg besloot geen ontbijtkoek meer te leveren aan Albert Heijn, die op zijn beurt direct naar de rechter stapte om levering af te dwingen. Maar de koekebakker won het kort geding en daarmee de eerste slag in de koekoorlog. Albert Heijn gaat in hoger beroep. Ze blijven happen naar Peijnenburg bij de Albert Heijn.

Week 4: 16 januari - 22 januari 2005

Caravanliberalisme

[Met dank aan Jan-Willem Navis.] Deze week staat er wat zwaardere kost op het programma: een politieke term uit de koker van de Groninger filosoof Martin van Hees. Ik citeer van de website van de RUG: "Premier Jan Peter Balkenende roept al sinds zijn aantreden om een groot debat over normen en waarden. [..] Het klinkt misschien vreemd, maar Balkenende blijkt de laatste maanden groot voorvechter van het liberale gedachtegoed. Twee belangrijke liberale uitgangspunten komen in de aanloop naar 'zijn' discussie over normen en waarden duidelijk naar voren. Ten eerste staat de rechtsstaat niet ter discussie; die is ooit duur bevochten en moet intact blijven. En ten tweede wijst de premier op het feit dat de overheid weinig kan doen; burgers moeten zelf hun handen uit de mouwen steken en verantwoordelijkheid nemen voor de Nederlandse samenleving.

Caravanliberalisme

Die verantwoordelijkheid van individuele burgers raakt volgens Van Hees nogal eens ondergesneeuwd door wat hij het 'caravanliberalisme' noemt: ‘Veel mensen denken dat vrijheid alleen belangrijk is, omdat het betekent dat je je behoeften beter kunt bevredigen. Hoe meer vrijheid, hoe meer spulletjes je kunt kopen. Met andere woorden: iedereen een caravan! Dat klopt niet. Vrijheid gaat over iets anders dan het wel of niet kopen van die nieuwe Volvo, het gaat om méér dan een inhoudelijke beslissing. Het gaat om de vraag waaróm die vrijheid zo belangrijk voor ons is.'"

Tot zover Van Hees. Afgelopen zomer, rijdend door zonnig Frankrijk, deden we in de auto het caravanspelletje: elke keer als we een caravan inhaalden, keken we of het een Nederlander was, of een willekeurige andere Europeaan. Uiteindelijk bleken de Nederlanders de rest van Europa met een verhouding van 2 tegen 1 te verslaan. Het komt mij dan ook voor dat Van Hees zijn metafoor niet zonder goede reden gekozen heeft. Als er in Nederland een voedingsbodem is voor liberalisme, dan toch zeker in de eerste plaats voor caravanliberalisme.

Week 3: 9 januari - 15 januari 2005

Mag-ik-u-iets-vragen-meisjes

Columnist Herman Sandman beschrijft als volgt de januari-stemming in de Groninger Gezinsbode van 19-1-2005: "Haastig zoekt het volk zich een weg, blaffend en snauwend tegen de zwervers en de mag-ik-u-iets-vragen-meisjes." Ik moet bekennen dat ik zulke meisjes ook wel eens kortaf bejegen, of strak een andere kant uitkijk als ik aan eentje voorbijloop. En dat terwijl het vaak best leuke meisjes zijn, die me ook nog eens een keer iets "mogen" aanbieden van hun baas. Een abonnement op de Volkskrant, of Tele-2, misschien wel kaartjes voor de huishoudbeurs. Ik weet ook niet wat mis is met me. Nee, ik wil geen maand lang gratis de Volkskrant, nee, ik wil geen lagere telefoonrekening, nee, geen huishoudbeurs, sis ik tussen mijn tanden terwijl ik nog wat sneller doorloop. Januari in Groningen. Breek mie de bek nait oopm.

Knuffelallochtoon Eveneens in Groningen heeft knuffelallochtoon en rapper Ali-B de prijs voor het grootste poptalent van 2004 gekregen. Het is tenslotte niet niets wat deze sympathieke jongen het afgelopen jaar heeft gepresteerd. In zijn eigen bescheiden woorden: "Ik heb meer gedaan voor de multiculturele samenleving dan twee kabinetten samen."

Sms-analfabeet De Sp!ts van 18-1-2005 herinnert me eraan dat je nog zo geletterd kunt zijn, ja zelfs een hoogleraar aan een faculteit der letteren, en toch niet meer dan een sms-analfabeet. Iemand die niet weet dat je "Wacht effe" schrijft met 3 letters, een cijfer en een spatie.

2004

Week 51: 12 december - 18 december 2004

Uitvaarttoeristen

We blijven met het Woord van de Week nog even in Bernhardsferen. Met dank aan Jan-Willem Navis, die dit woord signaleerde in de Telegraaf van 13 december 2004:

Nieuwe Kerk trekt duizenden uitvaarttoeristen

DELFT - Zeker 15.000 mensen hebben zondag urenlange wachten en ijskou getrotseerd voor een bezoek aan de Nieuwe Kerk in Delft. De kerk was tussen 10.00 uur en 20.00 uur open voor het publiek dat de pracht en praal na de bijzetting van prins Bernhard nog wilde aanschouwen.

In de Nieuwe Kerk klonk de hele dag orgelmuziek. Alle bloemen lagen er nog en de grafkelder was nog open, maar afgesloten met gordijnen. Daardoor hadden de bezoekers van de kerk wel zicht op de trap naar de laatste rustplaats van onder anderen prins Bernhard.

De eerste bezoekers stonden al om kwart over acht op de Markt. Rond het middaguur was de wachttijd opgelopen tot vier uur. Later op de dag liep de wachttijd voor de kleumende wachtenden terug tot drie uur. Een woordvoerder van de politie noemde de belangstelling "overweldigend" en " ver boven de verwachting". Het publiek bestond voor het belangrijkste deel uit ouderen.

Kleren van de Keizerplannen

Samenstellingen vereisen enige kennis van de wereld, de culturele context, en de talige context. Soms moet je een sprookje kennen om een woord te kunnen begrijpen. Pamela Downing haalde in Language (1977) het voorbeeld aan van een pea princess, volgens haar informant een echte prinses, die een erwtje kan voelen door een stapel matrassen heen, zoals in het sprookje van Andersen. Vandaag heb ik weer zo'n woord dat alleen voor lezers van het werk van Andersen te begrijpen is. De Groninger Stadskrant van 15 december 2004 geeft het woord aan het gemeenteraadslid Fleur Woudstra, die geen fiducie heeft in de plannen van het College van B en W om de oostzijde van de Grote Markt opnieuw in te richten. "De afgelopen jaren is al voor 1,8 miljoen aan loze plannenmakerij in 't daip gegooid. Allemaal Kleren van de Keizerplannen." Daar kan "Keizer" Willem Smink het mee doen.

Week 49: 28 november - 4 december 2004

Bernhardcritici

Van de doden niets dan goeds. Of, om een andere uitdrukking te gebruiken: we weten van de prins geen kwaad. Deze week is Prins Bernhard, alias Z.K.H. prins Bernhard Leopold Frederik Everhard Julius Coert Karel Godfried Pieter, prins der Nederlanden, prins van Lippe-Biesterfeld overleden, maar louter goeds wordt er toch niet over hem geschreven of gezegd. Hij was een kleurrijke man, lees ik, een levenslustige man, een man met veel goede en een aantal minder goede eigenschappen. Een man die veel voor ons land betekend heeft, zeggen sommigen, en daar uitstekend voor betaald werd, voegen anderen daaraan toe. Een man die meehielp ons land te bevrijden van de nazi's, na aanvankelijk zelf lid te zijn geweest van het National-Sozialistische Flieger Korps en de Reiter-SS. Toch is het beeld in de media, ondanks alles, redelijk positief. De prins was geliefd ondanks zijn gebreken, misschien wel klammheimlich mede om zijn zwakheden. Hij was charmant, al kon hij ook ondiplomatiek zijn, hij genoot zichtbaar van het leven dat hij leidde. En van zulke mensen houden we vaak toch meer dan van onkreukbare chagrijnen of geblazerde saaie pieten - wat de Amerikanen zo fraai noemen: stuffed shirts.

Trouw (van 2 december 2004) schrijft over Bernhards voorliefde voor snelle auto's (waarvan hij er vier in de prak heeft gereden), in het bijzonder de bolides van Enzo Ferrari, en meldt: "Volgens Bernhard-critici leeft de prins zijn passie voor snelheid niet alleen uit op het circuit." Bernhardcritici is een mooie ietwat Duitsachtige samenstelling. Het Nederlands mijdt, veel meer dan het Duits, samenstellingen met eigennamen als linkerlid. Een uitzondering vormen o.a. eigennamen die voor een min of meer generisch instituut staan, zoals Sinterklaas in het woord van vorige week, en als u wat verder door de jaargangen van Woord van de Week bladert komt u nog wel een paar gevallen tegen. Duitsers kunnen rustig een vriend van de bondskanselier een Schröderfreund noemen, waar Nederlanders toch maar kiezen voor een omweg: vriend van Schröder. Maar het lijkt alsof onze taal in dit opzicht zijn schroom wat aan het verliezen is, getuige de opkomst van woorden als Romereis.

Week 48: 21 november - 27 november 2004

Sinterklaasvriendelijk

Het schijnt dat de Nederlandse steden nogal verschillen in de aandacht die ze schenken aan het Sinterklaasgebeuren. Zo heeft de werkstad Rotterdam geen tijd voor dergelijke flauwekul. Ik citeer Trouw, 23-11-2004: "De havenstad is de minst sinterklaasvriendelijke gemeente in Nederland. Dat blijkt uit een onderzoek van de Vereniging tot Behoud van Sinterklaas (VBS) dat gisteren is gepubliceerd." Leefbaar Rotterdam schijnt bovendien nogal Pietvijandig te wezen, heb ik wel eens horen fluisteren.

Week 47: 14 november - 20 november 2004

Toptienisering

We leven in een tijd van nationale zelfreflectie. Columnisten maken overuren. Zijn we nog wel dat tolerante, liberale, en vooral kalme landje waar nooit iets gebeurt? Dat landje dat zich graag aan anderen ten voorbeeld stelt, en waar het buitenland vaak met enige afgunst naar keek. Nu scholen en moskeeën in brand staan en alom moslimterroristen worden opgepakt lijkt dat beeld voorgoed achterhaald. Juist op dit moment zendt de KRO een televisieserie uit met de titel "De grootste Nederlander" en mag het volk kiezen wie bij uitstek de idealen en het streven van de Nederlanders vertegenwoordigt. Pim Fortuyn staat momenteel op kop. In een commentaar op deze programmareeks, gisteren op Radio 1, noemde een historicus de verkiezing van de grootste Nederlander de "toptienisering" van de geschiedenis. Wie wel eens naar programma's als de Top 1000 aller tijden e.d. luistert, weet dat dit proces meestal bagger oplevert. Bohemian Rhapsody en Pim Fortuyn.

Week 45: 31 oktober - 6 november 2004

Welzijnsmoleculen

Met de moord op Theo van Gogh en de dood van Gerrie Knetemann is dit geen bijzonder leuke week. Tijd voor iets positiefs (met dank aan Gerrit Jan Kootstra die me op dit woord wees). Wat dacht u van welzijnsmoleculen? Misschien nog nooit van gehoord? Ze komen uit een potje van de firma L'Oreal, waarin u een "huideuforiserende creme met feelgoodtextuur" kunt aantreffen. Ik citeer maar even deze website:

"Een blij gezicht, de welzijnsmoleculen zweven om het potje. De nieuwste gezichtscrème van L'Oreal heet Happy Derm. Happy Derm is een superhydraterende en huideuforiserende creme met een feelgoodtextuur en welzijnsmoleculen, fyto-dorfinen, uiteraard gepatenteerd."

Week 44: 24 oktober - 30 oktober 2004

Asobak

Dankzij de Nijmeegse Groenlinks-fractie was deze week de "asobak", alias sports utility vehicle, in het nieuws. De fractie probeerde deze uit de kluiten gewassen voertuigen uit de binnenstad te weren. Tevergeefs, naar het zich laat aanzien. Een kleurrijk synoniem is PC Hoofttractor. Wat nog ontbreekt is een liefkozende benaming van de hand van voorstanders van dergelijke wagens.

Week 43: 17 oktober - 23 oktober 2004

Houthakkersmelk

Een laatdunkende term voor melk geleverd door boeren die bijverdienen als landschapsbeheerder, duidelijk afkomstig uit een ander deel van de melkveehoudersbranche (zie Trouw, 19-10-2004). Schijnt best lekkere melk te zijn, overigens. Naast houthakkersmelk is er ook houthakkersvoetbal, in Nederland vaak geassocieerd met Feyenoord. Beuken, schoffelen, en dan snoeihard uithalen. Eigenlijk best een leuk soort voetbal, overigens.

Week 41: 3 oktober - 9 oktober 2004

Melodraak

In de Sp!ts van 7 oktober spuwt de filmrecensent als volgt zijn gal over de regisseur van de romantische film The Notebook: "Over de ruggen van seniele bejaarden heen wil hij de laatste druppel drama uit zijn plot persen en belandt zo echt in het land der melodraken." En kijk eens hoe deze recensent ons eerst onthaalt op een dubbele alliteratie alvorens zijn volzin te bekronen met een nieuw woord.

Doejongeren

In diezelfde Sp!ts tref ik nog een ander fraai woord aan, gelanceerd door staatssecretaris Clemence Ross-van Dorp: "Ik wil doejongeren in plaats van hangjongeren." Het schijnt dat overal in het land zich groepen van doejongeren aan het formeren zijn om gehoor te geven aan deze oproep van de bewindsvrouw. Ze beraden zich nog over de vraag wat ze zullen gaan doen.

Week 40: 26 september - 2 oktober 2004

Eikelin

Sommige woorden hebben alleen enig bestaansrecht naast een ander woord. In de column van Pam van Vliet in de Metro van 27 september lees ik: "Zulke mensen kunnen beter dood vind ik. Er zijn teveel van dergelijke eikels en eikelinnen." Normaal zijn er wel andere woorden beschikbaar als je eens te keer wilt gaan over onplezierige vrouwen. Maar in de combinatie met "eikel" doemt de vraag op welke daarvan de juiste tegenhanger in het vrouwelijke is. Bitch? Of is dat te Engels? Trut? Hmm, niet helemaal hetzelfde als eikel. Tuthola dan maar, of takkenwijf? Om dit soort problemen te vermijden zijn er van die nonwoorden als "eikelin". Eigenlijk zijn het geen bona fide woorden, maar in de combinatie doen ze het goed. Een vergelijkbaar woord is steler. Eigenlijk is dat geen woord, omdat we voor het begrip de term "dief" hanteren. Maar in de combinatie "de heler en de steler" krijgt steler toch een kans, omdat hij zo lekker rijmt.

Week 39: 19 - 25 september 2004

Borstkankermaand

Goed, ik ben er wat vroeg mee, want op het moment van schrijven is het nog september. En oktober is, volgens het Koningin Wilhelmina Fonds, officieel borstkankermaand. En ik maar denken dat het Jazzmaand was. Het was me ook al ontgaan dat 2003 zowel het jaar van de weblog was (volgens Marc van Oostendorp)als het jaar van de rozenkrans (volgens de Paus). Boekenweek valt in maart (en duurt 10 dagen), kinderboekenweek echter in oktober (ook 10 dagen). Of woensdag nog altijd gehaktdag is weet ik zo net niet. Vaderdag en moederdag komen een keer per jaar langs, maar papadag is het in sommige gezinnen elke week. Ergens in het voorjaar valt de boomplantdag. Dierendag is 4 oktober. De nationale hartweek 2004 viel in april. De nationale straatspeeldag was 9 juni. Er valt zoveel te vieren, en te beleven, en te doen of te herdenken! Kunnen we daarvoor niet een Nationale Kalender krijgen, die iemand op een ministerie bijhoudt op een website zodat wij elke dag, elke week, elke maand en elk jaar weten wat er op het programma staat?

Week 37: 5 - 11 september 2004

Madonnafile

Gisteravond (8-9-04)gehoord op de radio: bij Arnhem staan twee Madonnafiles. Ja, Madonna is in het land, en ze treedt op in het Gelredome in Arnhem. Dat leidt dan tot Madonnafiles. Geen katholieke processies, maar rijen auto's op weg naar een stadionconcert. Overigens is het mooiste Madonna-woord in mijn ogen nog altijd Madonnawannabe.

Week 35: 22 augustus - 28 augustus 2004

Tijdsnelste

Het Woord van de Week is terug van vacantie. De Olympische Spelen zijn in volle gang en hebben wat mij betreft in elk geval één nieuw woord opgeleverd, het wat onlogisch aandoende tijdsnelste. Je zou denken dat het begrip tijd inherent is aan "snelste." Vreemder wordt het nog, als je erachter komt dat de tijdsnelsten helemaal niet de snelsten hoeven te zijn. In de voorronden van diverse onderdelen geldt de regel dat de eerste drie van elke race naar de volgende ronde verder mogen, en verder drie zogenoemde tijdsnelsten. Hierbij gaat het om "the best of the rest": van alle afvallers uit de diverse voorronderaces gaan ook de snelste drie verder.

Balken kijken Gehoord tijdens het springconcours. De ruiters van het Nederlandse springteam waren klaar, en nu lag het aan de prestaties van de Amerikaanse ploeg of ze al dan niet een bronzen medaille zouden winnen. De verslaggever zei: Dat wordt balken kijken. Dwz: proberen die balken eraf te kijken tijdens de rit van de laatste Amerikaanse amazone. Gelukkig voor de Amerikanen zijn wij Nederlanders niet zo goed in het balken kijken: Amerika won brons en Nederland werd vierde.

Week 28: 4 juli - 10 juli 2004

Extreem snoep

Extreem alles is in. Extreme sporten (zie hier voor een overzicht) als bungeejumpen, parachutespringen, base-jumpen en ga zo maar door zijn je van het. Op Discovery Channel wemelt het van de extreme roofdieren, extreme voertuigen en is er zelfs een programma gewijd aan "extreme engineering" (tunnel onder de Atlantische Oceaan e.d.). Nu is er dan ook extreem snoep, blijkens het Dagblad van het Noorden van 6 juli 2004. Waar gaat het om? Wodka-lolly's met schorpioen erin, tequilla-lolly's met worm, curry krekels uit Thailand, pepermuntlolly's met rode mieren, etc. Zelfs de prijs is extreem. Misschien is dit nieuwe snoep niet extreem lekker, je loopt er in elk geval extreem mee in de gaten. Achteraf vraag je je af waarom het zo lang heeft moeten duren voor dit gat in de markt werd ontdekt. En hoeveel meer van dit soort extreme dingen we nog moeten missen omdat ondernemend Nederland zit te slapen.

Week 23: 30 mei - 5 juni 2004

Bliksemkoppie

Deze week komt HP3, oftewel deel 3 uit de Harry Potter saga, "Harry Potter en de gevangene van Azkaban" uit in de Nederlandse bioscopen. In de Sp!ts van 3 juni, blz. 17, wordt deze leerling-tovenaar aangeduid als "bliksemkoppie" vanwege het bliksemvormige litteken op zijn voorhoofd.

Runner up voor woord van de week is Pottermoeheid, uit hetzelfde nummer van de Sp!ts: "Hoe vermijd je Pottermoeheid?" Voor het publiek is dat overigens geen vraag: in Engeland heeft HP3 alweer alle records geslagen.

Week 20: 9 mei - 15 mei 2004

Poepietrots

Transseksueel Laura uit Kloosterburen meldt in het Dagblad van het Noorden (15-5-2004, blz 53) dat haar transformatie van man tot vrouw geslaagd is: "Ik me voel me zelfverzekerd en poepietrots." Het woord poepietrots hoort tot een kleine groep van elatieve samenstellingen met een verkleinvorm als linkerlid, zoals bloedjeheet, bommetjevol, mudjevol, poedeltjenaakt, schathemeltjerijk. Binnen de groep van elatieve samenstellingen, die altijd een hoge graad aanduiden (vgl. apetrots, keihard, steenrijk) vormt dit een nieuwe groep die voorzover ik kan zien pas vanaf de jaren 1990 in opkomst is. Ik denk dat we hier te maken hebben met een oernederlandse aandrang om alles wat extreem is meteen weer af te zwakken en te relativeren, gecombineerd met die andere oernederlandse aandrang om overal diminutieven voor te gebruiken. Ik voorspel dan ook een grootse toekomst voor dit soort woorden.

Week 18: 25 april - 1 mei 2004

Zwaaimoment

Gerlof Bouma kwam met dit woord aanzetten. Het is niet helemaal nieuw, maar past goed bij deze week, de week van Koninginnedag. Een zwaaimoment is een moment waarop het Koninklijk gezelschap even de reis onderbreekt en de toegestroomde menigte toezwaait. Het woord is een beetje te vergelijken met een Engelse term als "photo opportunity", oftewel "photo op". Niet te verwarren met een gelijkluidende tennisterm. Als illustratie volgt een tekstje uit het U-blad van de Universiteit van Utrecht (22-11- 2001):

Maxima en (o ja, hij was er ook) Willem-Alexander waren vorige week woensdag in Utrecht voor een kennismakingsbezoek. Langs de route steeds drommen mensen die probeerden een flits, een blik en liefst nog een hand van Maxima te ontvangen. Het U-blad spotte studenten die een van de vier zwaaimomenten meemaakten. Zwaaimoment 1: de Balkstraat (Pijlsweerd) 13.03 13.07 uur en 13.50 uur

'Tout' Pijlsweerd is uitgelopen. De Houtstraat, waar het paar doorheen zal lopen, is vol oranje (WK)-vlaggen, ballonnen en spandoeken. Houtstraat 35 vindt Maxima wel heel prettig en Houtstraat 35 wil maar een ding, Maxima in string staat respectievelijk op een ad hoc geschilderd hoeslaken en een molton deken. In dit huis woont Menno Haring, student aan de lerarenopleiding. "We hebben half journalistiek Nederland over de vloer gehad. Wel lachen. Je weet dat het maar voor enkele minuten is, maar de lol van tevoren is ook het leukst. Mijn deur is oranje, ja, maar dat is ie al sinds het EK van vorig jaar. De straat is prachtig versierd he, door de buurtvereniging. Daar betaal ik ook een geeltje in de maand aan mee."

Week 17: 18 april - 24 april

Slikanimo

Liefke Reitsma wees me op dit woord, prominent aanwezig op de voorpagina van Sp!ts van 20 april 2004:

Mannenpil gewenst, maar slikanimo laag

Amsterdam - Vier van de vijf Nederlanders van achttien jaar en ouder zou het prima vinden als er een anticonceptiepil voor mannen komt. Maar slechts 20 procent van de mannen zou de pil zeker gaan slikken. Van de vrouwen zou 15 procent zeker willen dat haar partner de pil gaat gebruiken. Vrouwen houden de anticonceptie liever zelf in de hand.

Beckhamvijver

Deze week stonden de bladen bol van de verhouding die David Beckham allegedly heeft gehad met de Nederlandse diplomatendochter Rebecca Loos. Intussen proberen de Real Madrid-voetballer en zijn glamoureega Victoria naar buiten de schijn nog wat op te houden. Dat leverde het mysterieuze woord Beckhamvijver op (cf. Trouw 22-4-2004):

"Afgelopen zondag wist News of the world, de krant die de hele affaire aanzwengelde, dan ook met grote stelligheid te melden dat David Beckham zijn ontrouw had opgebiecht aan zijn vrouw Victoria. En dat zij op haar beurt een 'proefscheiding' eiste. Maar afgelopen dinsdag was er niets te merken van ook maar een rimpeling in de Beckhamvijver. Het paar kwam weer tiptop gekleed en met nieuwe kapsels (hij kaal, zij zo goed als blond) de rode loper opgewandeld en nam maar liefst een kwartier de tijd om met elkaar grapjes te maken, aan elkaar te frutten en fans van handtekeningen te voorzien. "

Week 15: 4 april - 10 april 2004

Smulbos

De Telegraaf van 5 april 2004 schrijft:

Allochtonen krijgen 'Bos om van te smullen'

BEEK - Het Geldersch Landschap en de Beekse stichting wAarde gaan samen een zogenoemd Bos om van te Smullen aanplanten op de Nijmeegse heuvelrug. Het bos vol noten- en vruchtenbomen is vooral bedoeld om meer allochtonen van de natuur te laten genieten, heeft wAarde-directeur Th. van Slobbe maandag gezegd.
Volgens de beide natuurorganisaties komen allochtone mensen heel weinig in de natuur. Een verklaring daarvoor is volgens de buitenlanders zelf, dat de bossen in Nederland saai zijn. "In hun eigen land is overal in de natuur iets te eten", aldus Van Slobbe. "Daar willen we nu aan tegemoetkomen door smulbossen aan te planten. In de komende jaren planten we bij een aantal grote steden in het land dergelijke bossen aan."

wAarde is al enige tijd bezig met een door het ministerie van VROM gesteund project Multiculturele waardering van natuur en milieu in Nederland. Volgens de stichting is de relatie met de natuur in de eigen omgeving van belang voor integratie en inburgering. De Beekse stichting wil zodra de bomen in het smulbos gegroeid zijn elk najaar voor allochtonen en autochtonen een picknick organiseren, waarbij de rijpe noten en vruchten kunnen worden opgegeten. Volgende week dinsdag trekt de eerste groep allochtone Nederlanders met vertegenwoordigers van wAarde en Het Geldersch Landschap de bossen in om te bepalen welke bomen en struiken zullen worden aangeplant. "Er komen alleen eetbare gewassen in het Bos om van te Smullen te staan. Te denken valt aan appel- en perenbomen, frambozen- en bessenstruiken en notenbomen. Ook paddenstoelen zijn waarschijnlijk populair", aldus Van Slobbe. Het is de bedoeling dat deze groep mensen in het najaar meehelpt met de aanplant van het bos. In 2005 en 2006 volgen smulbossen op andere plekken in het land. De Pluk-de-Dag-picknick moet een jaarlijks terugkerend, landelijk evenement worden.

Tot zover de Telegraaf. Allochtone Kamerleden reageerden op deze plannen met enige verbijstering. "Ik voel me net een aap" aldus Joao Varela van het LPF, terwijl Nebahat Albayrak (PvdA) suggereerde om Nederland dan maar gelijk in een stukje Sahara te veranderen. En dat terwijl het toch allemaal zo goed bedoeld was. Samen smullen in het bos, Nederlanders en allochtonen, is dat niet een haast bijbels tafereel? Misschien kunnen we dan ook eens overwegen om het museumbezoek te vergroten door eetbare kunst te gaan etaleren. Op-Art van spekkies! Minimal art van Engelse drop of kokindjes! Wim T. Schippers met een vloer van pindakaas! (Zelf boterhammen meenemen.)

Week 14: 28 maart - 3 april 2004

Subsidiemening

Misschien kent u ze ook wel, de mensen die altijd de juiste mening hebben, altijd met de vinger in de juiste pap zitten, en altijd het geld uit subsidiepotten in hun richting kunnen laten stromen. Vroeger deden ze iets met emancipatie, of met jongeren, later iets met allochtonen. En altijd de juiste woorden op het juiste moment, en altijd de juiste mening: de subsidiemening. In Trouw, 30 maart 2004: "Prem neemt geen blad voor de mond, want hij heeft zoals hij het zegt `geen subsidiemening'."

Week 13: 21 maart 2004 - 27 maart 2004

Moho

Op aangeven van Harry Perton, die me wees op deze recente afko die staat voor moslim homo. Waarom is deze afko zoveel mooier dan bijv. lesmo of bimo? Het is niet alleen een afkorting, en een turbotaalwoordje (tweelettergrepig woord op -o, zoals turbo, brabo, bobo, flippo), maar ook een omkering: draai de lettergrepen van "homo" om, en je krijgt "moho". Overigens wijzen zowel NRC (28-2-2004) als Volkskrant (26-2-2004) op de webstek www.expreszo.nl als de plaats van herkomst van dit woord.

Week 12: 14 maart - 20 maart 2004

Mansnoepje

Deze week een wat vreemd woord waar ook mijn collega's Dirk-Bart den Ouden en Roel Jonkers wat raar tegen aankeken: het gaat hier om een lekkere man blijkens de context, de Sp!ts van 18 maart 2004, in een bespreking van de DVD-uitgave van Phileine zegt Sorry: "Maar Van Kooten brengt het met zo veel ingebouwde zelfspot dat Phileine nooit echt een megabitch wordt. Tegenspeler Michiel Huisman is bovendien een zeer overtuigend mansnoepje." Dus: een snoepje dat tevens man is, en geen snoepje voor mannen. Want dan was het woord mannensnoepje geweest, een woord dat we al zijn tegengekomen op het internet als aanduiding van Viagra.

Week 11: 7 maart - 13 maart 2004

Lekvrees

Harry Perton wees me op het volgende tekstje uit de website VillaMedia.nl: "Limburg verbergt stukken uit lekvrees. De provincie Limburg verbergt voortaan geheime stukken voor haar 900 ambtenaren, uit vrees voor lekken naar de media. Dat is vrijdag uitgelekt naar dagblad De Limburger. In de interne notitie van de 6 gedeputeerden en de gouverneur van Limburg zou staan dat tot nu toe te vaak geheime stukken op het provinciehuis rondslingerden, waardoor het vinden van vertrouwelijke informatie niet zo moeilijk is. Omdat er zo veel ambtenaren zijn, is een lek moeilijk te traceren. Dat meldt een anonieme bron. "

Week 10: 29 februari - 6 maart 2004

Koetjeboevoetbal

Columns vormen een rijke bron van inspiratie voor het Woord van de Week. Voor liefhebbers van vocaalharmonie haal ik uit de sportcolumn van Mattty Verkamman (Trouw, 1 maart 2004) het volgende citaat: "Gisteren FC Utrecht-Ajax helemaal uitgezeten. Koetjeboevoetbal. Niks lukte, alles ging mis." Ik ben er niet zeker van, maar ik krijg haast de indruk dat koetjeboevoetbal nog een graadje erger is dan hotseknotsbegoniavoetbal(de term is van Frits Korbach, volgens mijn informant Harry Perton, maar ook Bert Jacobs wordt in dit verband genoemd, zoals blijkt uit diverse krantenartikelen bij zijn overlijden in 1999), dan wel flipperkast- of boerenkoolvoetbal. Vraag: wie weet er nog meer termen voor voetballen als een natte krant?

Week 7: 8 februari - 14 februari 2004

Snackhand

Jennifer Spenader wees me op dit nieuwe woord uit de Snack-a-Jack reclame. Ik citeer uit haar e-mail over dit belangwekkende nieuwe woord: "Your `Snackhand' is your hand that is not under your control, that wildly looks for unhealthy snacks to stuff into your mouth. How can you satisfy your snackhand without eating unhealthy food? By giving it Snack-a-Jacks, the healthy rice-based snack, made by Quaker Oats."

Met dank aan Doctor Strangelove, de eigenaar van de oorspronkelijke hand-met-een-eigen-wil.

Goede-smaakmagnaat

Mocht u, zoals ik, in de mening hebben verkeerd dat er vooral met slechte smaak veel geld valt te verdienen, dan moet u toch eens de NRC van 28 januari 2004 ter hand nemen, waar de Amerikaanse zakenvrouw Martha Stewart, op het moment gewikkeld in een juridische procedure wegens al dan niet vermeende fraude met aandelen, gekenschetst wordt als "goede-smaakmagnaat". Het Financieele Dagblad spreekt in dit verband van een "lifestyle-goeroe", wat natuurlijk de vraag oproept of het moderne begrip lifestyle, misschien wel hetzelfde is als wat we vroeger met goede smaak aanduidden (zonder dat we toen overigens wisten wat daarmee bedoeld werd).

Bloedbonje

Als je deze term opzoekt op het Internet, vind je alleen maar verwijzingen naar Patty Brard, momenteel in het nieuws dankzij de "reality soap" Patty's Posse. Versterkende woorden met bloed- kent het Nederlands volop, zoals bloedhekel, bloedlink en in een bloedvorm verkeren, maar dit is een mooie aanwinst, lijkt me. Go Patty!

Week 2: 4 januari - 10 januari 2004

Asbakpolitie

Gehoord op Radio 1, 4-1-2004, om de steeds toenemende vervolging van de roker aan te duiden. Vanaf 1 januari van dit jaar heeft iedereen recht op een rookvrije werkplek. Jammer dan voor die rokende collega. Die mag naar buiten voor een saffie. Ook de rokersafdeling van de kantine in het gebouw waar ik werk (Harmoniecomplex RU Groningen) zal dan gesloten worden. Ik begin haast een beetje medelijden te krijgen met rokers. Maar als ik binnenkort longkanker krijgt, sleep ik natuurlijk wel iedereen voor de rechter die me passief heeft laten roken, familie, vrienden en collega's incluis.

Week 1: 28 dec 2003 - 3 januari 2004

Kilo-adres

De drugshandel floreert in Nederland, en dat levert vele nieuwe woorden op, zoals bolletjesslikker en hasjhond. Het woord kilo-adres komt uit de mond van burgemeester Leers van Maastricht (Trouw, 29 december 2003, blz 9): "een Fransman komt hier niet helemaal naar toe voor een kopje koffie met een stickie, die komt om een kilo of wat mee naar huis te nemen. Dat kan hij in de coffeeshop niet kopen, daarvoor gaat hij naar een illegaal `kilo-adres', meestal in een woonhuis."

Prachtige naam met alliteratie en klinkerrijm voor een lijst met meest vervelende hits van de afgelopen tijd. Zo schrijft het Dagblad van het Noorden (3 januari 2003) over de Millenium Kerstmis hit van Cliff Richard: "het lied behaalde een tweede plaats op de zogeheten luister-en-huiverlijst". (Nr. 1? The Cheeky Song) En nee, de liedjes op deze lijst zijn geen kippenvelliedjes.

2003

Week 52: 21 december - 27 december 2003

Metroseksueel

Er is niet alleen een Woord van de Week, maar ook een Woord van het Jaar, waar internetsurfers mogen stemmen op hun favoriete woorden van het jaar. Voor 2003 bleek dat "gamen" te zijn, tot mijn stomme verbazing, want het is niet bepaald nieuw en zeker niet een bijzonder woord. Maar ja, wat weet ik nou? Op nr. 49 stond het woord van deze week: metroseksueel. Een term, gelanceerd door een Britse journalist, waarmee mannen bedoeld worden die veel aandacht besteden aan hun uiterlijk, zonder nochtans homoseksueel te zijn. Als voorbeeld wordt vaak David Beckham genoemd. In het Algemeen Dagblad van 29-12-2003 schrijft Christiaan Ruesink: "Hij is de ultieme metroseksueel [..]. Dat zijn mannen die evenveel van auto's als van gezichtscreme houden" Volgens de website van Gay Belgium is de term al 10 jaar oud, maar pas in 2002 echt populair geworden. En zoals dat gaat met rages, de backlash laat niet lang op zich wachten, in de vorm van de retroseksueel, dat wil zeggen een man die "halsstarrig weigert zijn wenkbrauwen te plukken of haarproducten te gebruiken."

Week 50: 7 december - 13 december 2003

Moeterig

Misschien is het u allang opgevallen: het woord van de week is bijna altijd een zelfstandig naamwoord. Hoogste tijd dus voor een adjectief. Ditmaal afkomstig uit Trouw 8-12-2003, blz. 12, waar Lisette (27), van vrijgemaakt-gereformeerde komaf aan het woord is. Ik citeer: "Als je twee keer op een zondag in de kerk zit, hakt dat er behoorlijk in. Tegenwoordig ("Ik kan me nauwelijks voorstellen dat God zo moeterig is") gaat ze nauwelijks meer naar de kerk." Als God niet moeterig is, wat is Lisette dan? Niet-hoeverig, mogerig, of onwillig?

Week 45: 2 oktober - 8 oktober 2003

Pyjamadag

Een hele dag lang niet in de kleren, lekker in bed blijven liggen met een mooi boek - mij lijkt het wel wat. Maar ja, daar heb ik het natuurlijk te druk voor. Het woord pyjamadag riep ooit een aangenaam vergezicht op, een luie zondagmorgen die een hele dag duurt, maar niet meer. Het woord heeft voorgoed afgedaan nu een verpleegtehuis in Oud-Beijerland in het nieuws is gekomen doordat het, uit bezuinigingsoverwegingen, besloten heeft om de oudjes een dag in de week niet meer aan en uit te kleden. Laat ze maar in bed liggen, dan kun je met minder personeel toe. Het is allemaal eigenlijk te treurig voor woorden, maar laten ze voor deze wantoestand nu uitgerekend dat mooie woord pyjamadag gaan misbruiken. Als eufemisme voor het misbruik maken voor de zwakste groep in de samenleving, lust niemand die pyjamadag meer.

Week 43: 19 oktober - 25 oktober 2003

Gulpenduikertje

Nog altijd raken de media niet uitgepraat over "Mabelgate", de affaire rond Mabel Wisse Smit, verloofde van prins Friso, in opspraak geraakt door relaties met wijlen de drugsbaron Klaas Bruinsma en de wegens verduistering vastzittende heer Mohammed Sacirbey, voormalig VN-ambassadeur en minister van Bosnië-Herzegowina. Volgens de Elsevier van deze week was Mabel een vrijgevochten meisje, want "je wordt tenslotte ook niet zomaar "gulpenduikertje" genoemd."

Week 42: 12 oktober - 18 oktober 2003

Betutteltrut

Columnist en emeritus-professor psychologie W.K.B. Hofstee heeft het niet zo op "liefdevol castrerende moeders, die van `ik heb het koud, dus jij moet een jas aan'" (zie Broerstraat 5, het alumniblad van de RUG, oktober 2003, blz. 17). Volgens Hofstee is onze maatschappij aan het feminiseren, een proces waarbij braafheid, voorzichtigheid, en smetvrees voorop staan. In dit verband lanceert hij de term vermoedering, ook wel een vondst, maar niet zo mooi van klank als het woord van deze week (dat dezelfde columnist overigens ook al eens in een column uit 2001 bezigde).

Week 41: 6 oktober - 12 oktober 2003

Strovrouw

Deze vrouwelijke versie van de stroman gaat nu in de media rond als aanduiding van Mirna Goddett, premier van de Nederlandse Antillen als stand-in voor haar broer Anthony, die niet verkiesbaar was wegens verdenking van corruptie. Zelf meent ze overigens haar vrouwtje best te staan. Als Balkenende meent bij haar met Nederlands aan te kunnen komen, dient ze hem in het Papiamentu van repliek. Daar heeft hij niet van terug.

Week 36: 31 augustus - 6 september 2003

Kikkerlandopwinding

Ik put maar weer eens uit het verzameld werk van columnist Rob Oudkerk, wethouder en huisarts te Amsterdam, en columnist voor Sp!ts (ik citeer nu het nummer van 3 september 2003, blz 2): "Soms, maar steeds vaker, moet ik denken aan een overleden vriend die altijd snerpend van cynisme kon reageren op allerlei kikkerlandopwinding van niveau nul-komma-nul op het gebied van wet- en regelgeving. Het ruikt, smaakt en voelt als bananenvla, zei hij dan en wreef vergenoegd in z'n handen bij het lezen van weer zo'n bilbroei-jeukend en schuimbektrekkend bericht over weer een nieuwe regel."

Kikkerland is overigens een geliefde term van Nederlanders die eens kritisch over eigen land willen praten. Het is hier koud (koud kikkerlandje - allitereert ook nog eens lekker), plat (kikvorsperspectief), nat (vinden kikkers prettig) en iedereen kwaakt dat het een aard heeft.

Week 35: 24-30 augustus 2003

Scheefwoner

Een scheefwoner is iemand die te goedkoop woont. Liever dan veel duurder te gaan wonen en zo zijn oude huis vrij te geven voor bewoning door een echte sloeber, besluit hij te blijven zitten waar hij zit en met het geld andere leuke dingen te doen. Een hele scheve toestand dus. Het gaat hier niet echt om een nieuw woord, maar wel een woord dat meer dan ooit in het nieuws is. In de PCM Krantenbank trof ik al voorkomens van dit woord (dat afkomstig lijkt te zijn uit de wereld van de woningbouwbureaucratie) uit het begin van de jaren 1990 aan, maar zelden meer dan eentje per jaar (alleen 1995 had er 4 voorkomens). Ook 2000 (0), 2001 (3) en 2002 (2) vertonen hetzelfde beeld. Maar dan 2003: met 34 voorkomens tot nog toe (4 september 2003) zitten we midden in een explosie. Daarmee lijkt het woord zich definitief aan het jargon van corporaties en gemeentediensten te hebben ontworsteld en is het deel uit gaan maken van het algemene taalgebruik. En de scheefwoner kan zijn borst nat gaan maken. De autoriteiten hebben hem op de korrel.

Week 33: 10-16 augustus 2003

Hoewel flitsmenigte vaker gebruikt wordt op Internet en in de kranten als vertaling van flash mob, kies ik voor de kortere en betere vertaling flitsmeute. Ik citeer uit Trouw, 13 augustus 2003: "Een meute paparazzi nam supermarktbezoekers op de korrel in Amsterdam: de flashmob verovert Nederland. Puur anarchistisch zal het fenomeen niet blijven. De commercie ruikt kansen de flashmob uit te buiten. Welk medium dook er de afgelopen dagen niet op? Elk tv-journaal en elke krant maakte melding van een nieuwe rage die binnen een paar weken uit Amerika is overgewaaid: flashmobben.

De straten en winkels van New York, Londen, Wenen, Berlijn, Amsterdam, Rotterdam en talloze andere steden hebben inmiddels kennisgemaakt met de flashmob: wisselende gezelschappen die via internet op een afgesproken tijdstip naar een afgesproken plek worden gedirigeerd om daar in korte tijd gezamenlijk iets ludieks te doen. Zo braken in Central Park enkele honderden mobbers los in een koor van vogelgeluiden. In het filiaal van een Amerikaanse speelgoedwinkel aanbad men enkele minuten een bewegende nepdinosaurus. En in Amsterdam vormden de deelnemers een peloton van paparazzi, die klanten van een supermarkt bij de uitgang bestormde. De Nederlandse taal heeft meteen al een goed bekkend woord voor het nieuwe verschijnsel: flitsmeute." Zie voor een uitgebreide en leuke behandeling van het onderwerp "flitsmeute" ook dit artikel van Albert Benschop.

Week 30: 20-26 juli 2003

Maanlichtwinkelen

  Het lijkt zo romantisch, maar vleermuizen hebben er een broertje dood aan, als we Trouw (29 juli 2003, blz 4) mogen geloven: "Vleermuizen balen van maanlichtwinkelen. De vleermuizen op het landgoed Kernhem in Ede kunnen de komende weken maar beter uitslapen. Onderweg naar hun jachtterreinen zullen ze in plaats van de avondschemering het lawaai en het licht van het evenement 'Fleurig 2003' aantreffen." Namens de gepikeerde vleermuizen had een actiegroep een geding aangespannen, maar de rechter in Arnhem deelde niet hun mening dat Ede als het donker wordt van de vleermuizen is. Het maanlichtwinkelen kan dus doorgaan.

Week 23: 1 juni - 7 juni 2003

Doofpotbisschop

Een kop in Trouw, 4 juni 2003, blz. 12: "Doofpotbisschop VS ontloopt straf." Een lichtelijk bizar woord, kenmerkend voor krantenkoppen, maar prima te begrijpen voor wie de kranten de afgelopen jaren heeft bijgehouden: het gaat hier uiteraard om een van die bisschoppen die in opspraak zijn geraakt door het in de doofpot stoppen en houden van seksuele schandalen rond hun priesters. Vreemd genoeg lijken deze bisschoppen vaker rond te lopen in de VS dan in het gedoogland Nederland. Overigens hoor je de laatste tijd wat minder over wellustige professoren (een mooi onderwerp van gesprek in de hoogtijdagen van het feminisme, jaren '70, '80), anders zouden we aan de universiteit ook van doofpotdecanen kunnen spreken die klamme handen op blote knieën met de toga der liefde bedekken.

Verklikkip

De Sp!ts van 6 juni 2003, blz. 2, vergast ons op dit fraaie nieuwe woord. Nee, het betreft geen vrouwonvriendelijke benaming voor roddeltantes. Ik citeer daarom maar even het krantenartikel: "Minister Veerman van Landbouw gaat zogenoemde verklikkippen in de stallen zetten in gebieden waar vogelpest heeft geheerst. Als die vooruitgestuurde vogels na een week of drie het virus nog niet onder de leden hebben, zijn de stallen veilig en kunnen de boeren met de herstart van hun bedrijf beginnen."

Week 19: 4 mei - 10 mei 2003

Pim-moe

Omdat dit de week is waarin de moord op Pim Fortuyn herdacht wordt, kies ik deze week voor een Pim-woord. Mat Herben in Trouw, 3 mei 2003, blz. 15: "Ik geloof niet, dat Nederlanders Pim-moe zijn." Of dat klopt, betwijfel ik, want enkele dagen eerder valt in diezelfde Trouw een ander Pim-woord aan te treffen in de zin "De handelaren in Pim-parafernalia kunnen hun voorraden aan de straatstenen niet kwijt."

Week 18: 27 april - 3 mei 2003

Kippenvelliedjes

De Volkskrant van 28 april 2003, blz. 11 kopt naar aanleiding van een concert van Paul McCartney: “Lekker meebrullen met kippenvelliedjes van ijdele Sir Paul”. Hoewel kippenvel al heel lang bestaat, lijkt me dat er de afgelopen jaren opeens een enorme toename van kippenvelwoorden is geweest. Een greep uit de kranten van de afgelopen jaren levert vele voorbeelden op, zoals kippenvelballad, kippenvelfilm, kippenvelmoment, kippenveltelevisie en kippenvelwedstrijd. Zo te zien is de connotatie meestal positief, hoewel ik kippenvel zelf meer met onbehaaglijke ervaringen associeer. Voor mij is het absolute kippenvelmoment daar als er een nagel over een schoolbord gaat. Brr!

Week 17: 20 - 26 april 2003

Meteomiep

Ik houd wel van alliteraties, daarom deze keer maar eens een woord uit de column van Daniël Lohues (de zanger van Skik) in het Dagblad van het Noorden, 26 april 2003, blz. 2: “Een kunstmeststrooiende boer is qua regenvoorspelling vaak betrouwbaarder dan een meteomiep op een commerciële tv-zender die op een overdreven treurige toon aankondigt dat er wel eens een drupje zou kunnen gaan vallen.” Overigens vereist deze denigrerende term, in het kader van de gelijke behandeling der seksen, om een vergelijkbare benaming voor onze meteomannen. Wie heeft er een suggestie?

Toevoeging 6 mei 2003. Dirk-Bart den Ouden suggereert de volgende termen voor meteomeneren: weerwatjes, mistmacho's, hagelharry's en regenrekels.

Week 16: 13 - 19 april 2003

PvdA-badwater

De oorlog in Irak is zo'n beetje voorbij, en iedereen heeft het weer over de politieke verwikkelingen in Nederland. De moordenaar van Pim Fortuyn, alom bekend als "Volkert", is veroordeeld, en de formatie van een nieuw kabinet CDA-PvdA is mislukt. Rob Oudkerk, schrijvend in de Sp!ts 16 april 2003, betreurt dit: "Want als je voor je snufferd hebt welke kinderen het CDA met het PvdA-badwater weggooit, rijzen de haren je te berge." Het is overigens niet voor de eerste keer dat de column van Rob Oudkerk in de Sp!ts een woord van de week oplevert (zie Week 24 van 2002). Dit is geen toeval. De man speelt nu eenmaal graag met taal. Zo heeft hij het in dezelfde column over likkebaardende lijsten om essentiële maatschappelijke problemen te lijf te gaan. Ziet u het al voor u: lijsten die al likkebaardend de problemen van ons land te lijf gaan?

Week 15: 6-12 april 2003

Pindavlieger

Bijnaam voor goedkope vliegmaatschappijen zoals EasyJet en Ryanair die in het voetspoor van Freddy Lakers roemruchte People Express hooguit een zakje pinda's aanbieden op hun vluchten. Een mooi voorbeeld van een samenstelling die zonder context niet te begrijpen valt. Cf. Sp!ts, 8 april 2003, p 14: "Met name nieuwe passagiers blijken sinds de komst van de lowbudgetmaatschappijen, ook prijsvechters of pindavliegers genoemd - naar het zakje pinda's dat tijdens een vlucht wordt uitgedeeld - vaker per vliegtuig te reizen." Helemaal nieuw is het woord niet: de Krantenbank meldt een voorkomen in Trouw, 6-11-2001.

Treinsurfen

Nog eens wat anders dan websurfen, zoals u nu doet. Het betreft hier een nieuweling onder de extreme sporten die de laatste tijd onder jongeren populair zijn. Uit het RTL-nieuws van 11 april: "Zwaargewond door treinsurfen Een levensgevaarlijke rage...treinsurfen. Maandag raakte een 13-jarige jongen in Almere ernstig gewond toen hij al surfend tussen de trein en het perron viel. De spoorwegpolitie is verontrust over de groeiende groep jongeren die voor de 'kick' aan een trein gaan hangen zonder zich wat aan te trekken van de risico's."

Week 13: 23-29 maart 2003

Bagdadograd

De oorlog van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk met Irak, die al een tijdje dreigend in de lucht hing (zie Week 7), is nu in volle hevigheid losgebarsten. De tactiek van de Irakezen zal zijn, vermoedt men, om zich terug te trekken in de steden, met name Bagdad, en daar de geallieerden af te matten met een bloedige stadsoorlog: Stalingrad aan de Tigris, of, zoals Trouw het op 26 maart 2003 met een blend uitdrukt: "Bagdadograd is Saddams beste optie." Een variant op hetzelfde thema is Saddamograd, zie The Spectator, 5 april 2003, blz. 8. Overigens vind ik het merkwaardig dat iedereen het tegenwoordig over Saddam (i.p.v. Hussein) heeft, alsof ze de man persoonlijk kenden. Zo vertrouwd waren ze destijds niet met Adolf, Winston, Franklin en Josef.

Week 11: 9-15 maart 2003

Oliepijnlijn

Moderne spellingcheckers zoeken niet alleen woorden op uit een lijst, ze kunnen ook samenstellingen van bestaande woorden herkennen. Hiermee lossen ze het probleem op dat geen enkele eindige lijst volstaat, maar veroorzaken gelijktijdig een nieuw probleem: foute woorden die op te vatten zijn als legitieme samenstellingen, zoals deze verschrijving voor oliepijplijn (bron: Sp!ts van 10 maart 2003, blz. 9). Zolang spellingcheckers niet wat intelligenter worden, lijkt me de mogelijkheid om samenstellingen te herkennen eerder een nadeel dan een voordeel.

Eierenvulkaan

Krantenkoppen dikken de informatie in de tekst noodzakelijkerwijs in, en dat levert nogal eens een opmerkelijke samenstelling op. Deze weken staan de kranten bol van "het paar", zoals prinses Margarita en haar man steevast genoemd worden, en de vogelpest die in Barneveld en omgeving is uitgebroken. In Trouw van 13 maart wordt beschreven hoe de vogelpest het opruimen en verwerken van eieren in de weg staat. In de tekst staat: "Die eierberg is eigenlijk een dampende vulkaan". (Je kunt de zwavellucht van rotte eieren en vulkanen haast ruiken als je dit leest.) Maar in de kop staat: "Gelderse vallei leeft op dampende eierenvulkaan."

Week 10: 2-8 maart 2003

Ajaxboek

Het "verbouwen" van idiomen levert soms de merkwaardigste woorden op, die binnen hun context echter amper opvallen. Nu de Egyptische midvoor Mido Hossam naar het zich laat aanzien definitief uit de selectie is verstoten door trainer Koeman, meldt het sportjournaal van Nederland 2 op 5 maart: Voor Mido is het Ajax-boek definitief gesloten.

Week 7: 9-15 februari 2003

Capitulatie-apen

In deze tijden van oorlogsgeruchten en -voorbereidingen laaien de emoties weer hoog op. De Fransen en Duitsers laten weten dat ze niets moeten hebben van Amerikaanse cowboys, terwijl de Amerikanen op hun beurt hun verachting van de Europese bondgenoten meer dan eens laten blijken, tot op het hoogste niveau. In Trouw, 14 februari 2003, wordt een Amerikaan geciteerd die het heeft over een "bende kaas-etende capitulatie-apen". Dit blijkt een vertaling te zijn van een zeer populaire uitdrukking die gelanceerd is in een aflevering van de Simpsons, en die nu meer dan ooit van pas komt: cheese-eating surrender monkeys. Voor een scheldpartij is een korte uitdrukking als frogs feitelijk niet toereikend. Schelden vereist tijd, en enige opbouw.

---

Week 1: 29 december 2002 - 4 januari 2003

Oudejaarstroon

Na de biertroon van Week 2, 2002, volgt hier nog maar eens een troon-woord: (uit: Trouw, 30 dec 2002, p 2) Waarom lukt het maar niet om Freek of Youp van hun oudejaarstroon af te stoten?

---

2002

---

Week 48: 24-30 november 2002

Büchomania

Deze week staat een beetje in de schaduw van het overlijden van Boudewijn Büch, boekengek en -verzamelaar, maar ook een zeer productief schrijver en presentator. De term Büchomania komt uit de kringen van het genootschap Blue Poets Society, een gezelschap van liefhebbers en kenners van het werk van Büch (zie ook Cantecleer 7-1, oktober 2002). Het is een mooi woord, Büchomania, voor deze nogal manisch overkomende (maar, zo begrijp ik, feitelijk vaker depressieve) schrijver. Het is vreemd, overigens, om te zien dat zijn condoleanceregister op dezelfde plek staat (http://www.condoleance.nl/) als die van Pim Fortuyn, prins Claus, de doodgestoken student uit Venlo René Steegmans, Joseph Luns en de slachtoffers van de cafébrand in Volendam, maar tegelijk ook wel weer passend voor de wat bizarre wereld van Boudewijn Büch.

Week 47: 17-23 november 2002

Doodstraf-Nawijn

Door een substantief te koppelen aan een eigennaam kan men heel eenvoudig een bijnaam maken, zoals Henri Beunders laat zien in het Algemeen Dagblad van 23/11/2002: "De LPF is in chaos geboren en heeft er alles aan gedaan om ook weer in chaos ten onder te gaan. Met doodstraf-Nawijn als laatste die een steentje bijdraagt om ook de resterende sympathie om zeep te helpen." Ik ben benieuwd welke bijnamen we kunnen verzinnen voor de overige lijsttrekkers in de verkiezingscampagne. In ieder geval hoeft Nawijn zich geen zorgen te maken dat de media hem verwaarlozen of geen leuke koosnaampjes voor hem kunnen vinden. Naast doodstraf-Nawijn, trof ik ook nog aan Hang 'm High-Hilbrand (De Volkskrant, 25-11-2002), met z'n allitteraties een mooiere vondst dan doodstraf-Nawijn. Maar dat woord hoort eigenlijk in week 48. Verder ben ik benieuwd welke vorm van bijnaamgeving momenteel populairder is: het type doodstraf-Nawijn, een samengestelde naam, of de quasi-tweede naam zoals in Emile - Tsjakka! - Ratelband, naar het zich laat aanzien ook al een lijsttrekker voor de verkiezingen.

Week 45: 3 - 9 november 2002

Hollywood-mooi

Tot mijn favoriete samenstellingen horen de elatieve samenstellingen als schatrijk, beresterk, strontvervelend, ijzersterk, pijlsnel en aalglad. Ze drukken altijd een hoge graad uit, vaak via een vergelijking: beresterk=zo sterk als een beer, en dus: zeer sterk. Soms is de vergelijking minder duidelijk, denk maar aan poedelnaakt, moederziel alleen, of oliedom. Het woord van deze week is goed te begrijpen, al moeten we hem niet lezen als "zo mooi als Hollywood" - want zo mooi is Hollywood helemaal niet - maar als: zo mooi dat-ie wel een Hollywood-acteur zou kunnen wezen. In Trouw, 8/11/2002 wordt dit woord de Amerikaanse president in de mond gelegd: "Als Jeb mocht besluiten dat de prijs voor zijn gezin te hoog wordt, dan staat oudste zoon George P. klaar om de toorts over te nemen. Die aardt naar zijn vader, gaat met hem op campagne, waar hij vanwege zijn knappe uiterlijk rocksterachtige scènes losmaakt. Zijn oom vroeg bij een rally aan het publiek: ,,Is hij niet Hollywood-mooi?''

Week 43: 20 - 26 oktober 2002

Spookincasso

Er bestaan vele mooie samenstellingen met spook- als eerste deel. Wat dacht u van spookkoeien (bestaan niet, maar de boer vangt er wel subsidie voor), spookrijders of spookkiezers? Nu is er weer een nieuwe bijgekomen: spookincasso: geld vragen voor diensten of producten die nooit geleverd zijn. Zou ik ook wel willen, maar durf ik eigenlijk niet. In het Parool van 26 oktober 2002 figureert deze uitdrukking aldus: "Het vertrouwen in het betalingsverkeer, de bloedsomloop van de economie, is geschokt. Pinpassen worden gekopieerd, geblokkeerde passen door dieven gebruikt, rekeningen via spookincasso's geplunderd en overschrijvingsformulieren vervalst."

Overigens viel me op in de PCM Krantenbank, al zoekend naar spook-woorden, dat de r danig op de terugtocht is: zo trof ik onder meer aan spookjesprinses, spookjesachtig, en spookjesbos.

Week 42: 13 - 19 oktober 2002

Balkeneinde

Dit is de week waarin het kabinet-Balkenende is gevallen. Hoewel het kabinet geen lang leven beschoren was (nog geen 3 maanden), heeft het enkele sporen in het taalgebruik nagelaten. Vooral de woordgrappenmakers konden hun lol niet op met blends als Balkenbende, Balkellende, Balkenellende en nu dus Balkeneinde (zie bijv. www.sp.nl).

Week 41: 6-12 oktober 2002

Stand-upper

"Moppentapper, cabaretier van de Amerikaanse stand-up comedy-soort." Zo op het oog een bona-fide ontlening uit het Engels, met enige gangbaarheid in het Nederlands-van-nu (zie o.m. de Rails, no. 10, Oktober 2002). Toch is er iets vreemds mee aan de hand. In het Amerikaanse Engels betekent stand-upper, volgens Meriam Webster: "a television news report or interview by an on-camera reporter standing usually at the scene of an occurrence" - toch wel iets anders dus dan een doorsnee-moppentapper. In het Britse Engels is stand-upper ook in gebruik, maar als aanduiding van een staantribune. Dus: hoezo ontlening uit het Engels?

Week 40: 29 september - 5 oktober 2002

Onthanen

Na onthaasten hebben we er een nieuw belangwekkend ont-werkwoord bij. Jeltje van Nieuwenhoven op Nederland-1, 5 oktober: "Ik vind dat de hele PvdA-fractie moet onthanen." Of dit inhoudt dat de fractie moet verhennen, liet ze in het midden.

Week 36: 1 september - 7 september 2002

Excuus-prof

De nieuwe rector-magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen, Frans Zwarts, bezigde deze term in het Dagblad van het Noorden (31 augustus 2002): "Ik vind in het algemeen dat wetenschappers prominenter aanwezig zouden kunnen zijn. En niet alleen als de excuus-prof in Nova." Wie ook Woord van de Week van Week 14 heeft gelezen, weet dat Zwarts hiermee professoren op één lijn stelt met vrouwen, Marokkanen, negers en andere onderdrukte minderheden.

Nico-nazi

Een woord als prof(uit professor of professioneel, vgl. profvoetbal en voetbalprof) heet in de Angelsaksische literatuur ook wel een clipping, omdat hij ontstaan is door iets van een woord af te knippen. Soms ontstaan uit dergelijke clippings nieuwe woorden door samenstelling. Trouw, 6 september 2002, p 17 lanceert nico-nazi: Omdat nazi-Duitsland een actief antirookbeleid voerde, spreken Amerikaanse advocaten die de tabaksindustrie verdedigen over hun tegenpartij als over nico-nazi's.

Week 35: 25 augustus - 31 augustus 2002

OK-Marokkaan

Naast de op verantwoorde wijze aangekweekte OK-banaan, is er nu ook de OK-Marokkaan, de tegenhanger van de kut-marokkaan (een door PvdA-kamerlid Rob Oudkerk in de afgelopen verkiezingscampagne beroemd gemaakte term). Uit de NRC van 27 augustus: "Michiel Smit, gemeenteraadslid voor Leefbaar Rotterdam, verdedigde Nawijn in debat met Tweede-Kamerlid voor Groen Links Naïma Azough, afgelopen vrijdag, met de onnavolgbare quasi-helderheid die zijn partij eigen is. Toen Azough het verwijt ‘racisme’ van stal haalde (en ja, dan weet je het wel), wilde Smit wel even uitleggen hoe het werkelijk zat in Nederland. “We hebben de kut-Marokkanen en we hebben de ok-Marokkanen”, doceerde hij, met het zelfvertrouwen van de politicus die door de stembus is gerustgesteld dat hij begrijpt hoe de samenleving in elkaar steekt. En na deze compacte uiteenzetting volgde, uiteraard, een voorbeeld. Hij keek Azough aan en zei: “Als u een ok-Marokkaan bent, dan hebben we helemaal geen problemen met u."

Week 34: 18 - 24 augustus 2002

Bestellingsinbraak

Deze week een suggestie van een lezer van deze rubriek, Jan de Jong uit Utrecht. Uit het Parool van 23 augustus 2002: "Eén schilderij van Peter Donkersloot en twee zeefdrukken van Herman Brood zijn in de nacht van woensdag op donderdag gestolen uit de Tiller-galerie aan de Eerste Jacob van Campenstraat in De Pijp. De dieven waren van plan veel meer mee te nemen, maar de auto was kennelijk te klein. Galeriehoudster M. Tiller is verbaasd. ''Als je een kraak pleegt, neem dan een bestelbusje mee waar alles in past. Toen ik om twee uur donderdagochtend bij de galerie aankwam, lag een schilderij van Donkersloot op de stoep. Het zat onder de butsen en krassen. Het ding, 1,20 meter bij 1,50 meter, paste niet in de auto. Dat vertelden de buren, die alles hebben gezien.'' Ook een zeefdruk van Herman Brood was te groot. ''De buren vertelden dat de twee mannen de lijst tegen de kofferbak stuksloegen. Nadat ze dat gedaan hadden, hebben ze de - papieren - zeefdruk meegenomen. Maar daar heb je niets aan. Een zeefdruk met een krasje of deukje is niets meer waard,'' vertelt Tiller. Broods zeefdrukken hingen voor negentienhonderd euro in de galerie, de schilderijen van Donkersloot voor 6500 euro. Op beelden van het alarmsysteem is te zien dat de dieven voor deze stukken kwamen. De politie spreekt van een bestellingsinbraak."

Week 31: 28 juli - 3 augustus 2002

Nerden

Sp!ts (2 augustus 2002) schrijft over een computerkamp: "Campzone: lekker 'nerden' met je pc." We lenen niet alleen naar hartelust woorden uit andere talen, maar laten de geleende woorden ook graag meteen assimileren aan het Nederlandse lexicon: verplichte inburgering van allochtone woorden. Zoals we al zagen in Week 7 ("curlingen") maken we graag van ieder woord voor een activiteit een werkwoord. En ook al hebben we al computeren, voor de bezoekers van het computerkamp is een precieser werkwoord nodig. Nerden dan maar. Iedereen computert en e-mailt dat het een lieve lust is, maar voor het ware nerden moet je naar Biddinghuizen, waar Campzone zijn tenten heeft opgeslagen.

Voor de herkomst van nerd, klikke men alhier.

Week 27: 30 juni - 6 juli 2002

Lustkapper

In Trouw van 3 juli 2002 staat het volgende te lezen: "Een merkwaardig fenomeen in Emmen: een beruchte, kapsels ruïnerende lustkapper heeft weer huisgehouden." Lustknapen, lustmoordenaars en lustkappers geven het woord lust nog eens een slechte naam.

Week 26: 23 juni - 29 juni 2002

Mega-debacle

Nog populairder dan giga- (zie vorige week), is mega-

dat een bijkans onbeperkte productiviteit lijkt te hebben. In Trouw, 28 juni 2002 wordt de wereld van energiereuzen en gigaconcerns besproken, een wereld waar het niet altijd pluis lijkt te zijn: "Energiereus Enron voegde zich een jaar later in de rij en nu is het dan het telecomconcern WorldCom dat beleggers voor miljarden om de tuin heeft geleid. De vier hebben meer gemeen dan alleen de kwalificatie mega-debacle. Stuk voor stuk waren het ogenschijnlijk uiterst succesvolle, snelle groeiers, en stuk voor stuk dolven ze met gesjoemel in de boekhouding hun eigen graf."

Week 25: 16 juni - 22 juni 2002

Giga-blote-rug

Dit is de tijd van gigaprojecten en megamanifestaties. De oude prefixen van de overtreffende trap super- en hyper- beginnen langzamerhand te wijken voor de voormalige techneuten-prefixen giga- (denk aan gigaflops en gigabytes) en mega- (megawatt, megabites). In de PCM Krantenbak trof ik maar liefst 202 woorden aan die beginnen met dit prefix, waaronder nogal wat eenmalige uitvindingen zoals het woord van deze week, aangetroffen in De Volkskrant van 7 februari 2002: "Prominenten wandelen tijdens het premièrefeest af en aan. Tom Egbers, Catherine Keijl, Hedy d'Ancona, Louis van Dijk, gastheer Albert Verlinde, Liesbeth List (met zonnebril), Isa Hoes (met giga-blote-rug), het paar Boonstra-Tóth (vaste klanten op elke première, en Tóth elke première nog bruiner dan de vorige)." Het gaat hierbij nog grotendeels om zelfstandige naamwoorden, maar ook bij de adjectieven en adverbia lijkt giga- bezig aan een opmars. Giga-leuk of mega-suf? U mag het zeggen.

Week 24: 9 juni - 15 juni 2002

Behiddinken

De WK Voetbal is volop aan de gang en niet alleen de Koreanen zijn begeesterd van hun wondercoach Guus Hiddink. Ook PvdA-coryfee Rob Oudkerk doet in zijn column in Sp!ts van 12 juni een duit in het zakje. Na beschreven te hebben hoe er aan Hiddink na enkele gewonnen wedstrijden allerlei wonderbaarlijke managementkwaliteiten worden toegedicht, ja hoe men hem zelfs ziet als een politiek leider van formaat, vraagt Oudkerk zich af: "Maar stel nou dat hij toch iets presidentieels gaat doen aldaar, mogen we hem dan even lenen af en toe? Om even een paar plekken te `behiddinken' [..]?" Guus Hiddink als Jomanda. Mensen, laat je toch niet veroudkerken!

Week 23: 2 juni - 8 juni 2002

Verstudenting

Dit is een ernstig verschijnsel dat zich voordoet als er in een wijk al te veel studenten wonen. De Groninger Gezinsbode van 7 juni 2002 schrijft over de maatregelen van het gemeentebestuur om hier paal en perk aan te stellen: "Per wijk mag maximaal negen procent van de woningvoorraad worden gebruikt voor kamerverhuur, teneinde `verstudenting' te voorkomen." In een stad met heel wat meer dan 10 procent studenten zal dat nog niet meevallen, al kun je natuurlijk wel heel wat studenten in een huis proppen.

Het pejoratieve prefix ver- maakt van zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden werkwoorden, maar komt, gek genoeg, niet vaak voor in persoonsvormen. Het werkwoord wordt direct weer omgezet in een deelwoord of een nominalisatie, zoals verstudenting. Hier volgt een ouder voorbeeld van dit negatieve ver-, aan het woord is Garmt Stuiveling, schrijvend over de dichter Guido Gezelle: "De wereldvreemde innigheid van het nog niet vermuseumde Brugge, de zachtmoedige stilten van Begijnhof en Minnewater, de schemerlichte ruimten van kerk en kapel vervulden zijn mijmerend-mystieke ziel met de eeuwigheidsgevoelens der Gothiek." (Garmt Stuiveling, Een eeuw Nederlandse letteren, p 118)

Week 22: 26 mei - 1 juni 2002

Ontzwangeren

In het juni-nummer van Broerstraat 5, het alumnimagazine van de RUG, is een verse promovenda aan het woord over haar proefschrift: "Voorlopig laat ik het even rusten om er afstand van te nemen. "Ontzwangeren" noemen ze dat hier." Blijkens de context gaat het om een leenvertaling uit het Frans. Ik ben benieuwd of mannelijke promovendi dit woord ook in de mond kunnen nemen.

Week 21: 19 mei - 25 mei 2002

Kogelbrief

Na de poederbrieven van de afgelopen herfst is het dreigmiddel van dit voorjaar de envelop met kogel geworden. In korte tijd mochten de burgemeester van Opmeer, Sparta-coach Frank Rijkaard, en de nieuwe voorman van de lijst-Pim Fortuyn, Mat Herben, zo'n brief ontvangen, terwijl Ad Melkert van de PvdA zelfs een geladen pistool toegestuurd kreeg. Terwijl teksten tegenwoordig per e-mail of sms verzonden worden, lijkt die goeie ouwe brief een nieuwe carrière tegemoet te gaan als overbrenger van niet-talige bedreigingen.

Week 20: 12 mei - 18 mei 2002

Passwoordterugzetdiskette

In de handleiding bij mijn Aldi-computer staat het volgende: "Om gebruikeraccount's voorr het gevall op te slaan dat een gebruikerer zijn passwoord vergeet, is het aanteraden dat iedere locale gebruiker een passwoordterugzetdiskette op te maken en deze op een veilige plek bewaren. Als de gebruiker nu zijn passwoord vergeet, kan het passwoord door middel van de passwoordterugzetdiskette teruggezet worden, zo dat de gebruiker vervolgens weer op zijn locaal gebruikeraccount kan toegrijpen." Laat niemand meer zeggen dat Duitsers niet grappig kunnen zijn...

Week 19: 5 mei - 11 mei 2002

Stuntbillen

Van stuntmannen zijn we al van alles gewend: brandend van daken afspringen, kop in leeuwemuil, worstelen met alligators, ja wat niet allemaal? Uit een interview met David Duchovny ("Fox Mulder" voor de X-files fans) duikt nu een geheel nieuw soort stuntman op, want hem werd de vraag voorgelegd, naar aanleiding van een blootscene, of we misschien een paar stuntbillen aan het werk zagen. Zie de Belgische internetsite Feliks ("Hot Stuff for Cool Guys") voor het interview in kwestie.

Week 18: 28 april 2002 - 4 mei 2002

Jaren nul

Hoewel het nieuwe decennium alweer een tijdje geleden begonnen is, hebben we nog steeds te kampen met het probleem dat er geen goede naam voor bestaat. Waar we voor de periode 1960 tm 1969 spreken van de zestiger jaren of van de jaren zestig, ontbreekt een goede benaming voor de periode 2000 tm 2009. Nu is dat op zich niet zo vreemd, want er zijn wel meer periodes waarvoor een goede naam ontbreekt. Wat dacht u van 1961 tm 1970 of 1982 tm 1997? Het tijdschrift Onze Taal stelde jaren nul voor als benaming, maar het lijdt weinig twijfel dat die naam geen doorslaand succes is geworden. Kijken we op het Internet naar benamingen van decennia (via de zoekmachine Google), dan vinden we de volgende resultaten::

Wat leren we van deze tabel? Allereerst dat er een duidelijk gat zit bij twee decennia: de jaren nul en de jaren tien. Deze hebben zelfs niet eens een tegenhanger van de vorm "X-er jaren". Verder is er vanaf de jaren twintig een algemene tendens opwaarts te noteren. Dit zal wel te maken hebben met de aard van het Internet. De meeste teksten zijn vrij recent, en recente decennia komen nu eenmaal vaker ter sprake dan lang vervlogen tijden. Ik zie het gat bij de jaren nul en tien als het gevolg van een paradigmatisch -d.w.z. een talig- effect: alle andere decennia eindigen op -tig, en dus klinken de jaren nul en tien een beetje vreemd. Hetzelfde geldt in het Engels voor nineties, thirties, eighties enz., die ook geen tegenhangers hebben voor de beide eerste decennia van de eeuw. Er is geen enkele taalonafhankelijke reden waarom de eerste twee decennia niet genoemd zouden mogen worden.

Een heel anderssoortig effect, van niet-talige aard, zien we bij de jaren veertig/veertiger jaren. In beide incarnaties zijn de aanduidingen voor dit tijdvak minder frequent dan die voor het erop volgende en het eraan voorafgaande. De knik in een overigens steeds stijgende lijn moet m.i. verklaard worden uit het feit dat de veertiger jaren als decennium nauwelijks herkenbaar zijn, en uiteenvallen in twee gedeelten die weinig gemeen hebben: een periode van oorlog (in Nederland 1940-1945) en een periode van wederopbouw. Terwijl we voor de jaren vijftig of de jaren zestig wel een overkoepelende stereotiep klaar hebben liggen, lukt dat niet goed voor de jaren veertig. Ook in het Engelstalige gedeelte van het World Wide Web zien we een knik bij de jaren veertig: Google turft 116.000 keer "the 1920's", 138.000 keer "the 1930's", 93.400 keer "the 1940's", 175.000 keer "the 1950's", 202.000 keer "the 1960's", 201.000 keer "the 1970's", 222.000 keer "the 1980's" en 167.000 keer "the 1990's".

Week 17: 21 april - 27 april 2002

Doorrechercheren

Dit woord, mij aan de hand gedaan door Erica van Lente, is niet helemaal nieuw, maar is wel een aanwinst van de laatste jaren, zo komt het me voor. Eigenlijk moet ik spreken van twee woorden doorrechercheren, want woorden met het scheidbare prefix door kunnen op twee manieren gevormd worden. Ten eerste is er het aspectuele prefix door dat simpelweg continuatie uitdrukt en intransitieve werkwoorden vormt: doorwerken, doorpraten, doorvechten, doorzwemmen, doorblaffen. Dit type afleiding is uiterst productief en kan meteen worden toegepast op ieder nieuw werkwoord: doorskeeleren, doorcomputeren, doorcurlingen. Het tweede type leidt transitieve werkwoorden af en is minder productief: doorhalen, doorlezen, doorzagen (maar bijv. niet: doorcomputeren). Soms kan een werkwoord op beide manieren worden gebruikt: Ik wil vanavond doorwerken en de eerste drie hoofdstukken van je dissertatie doorwerken. Zo ook doorrechercheren: het eerste vinden we bijv. in Het Parool van 25 april 2002: "De afgelopen jaren heeft de politie in nauw overleg met het openbaar ministerie in deze zaak doorgerechercheerd", terwijl het tweede gebruik te vinden is in het Algemeen Dagblad van 10 maart 2001: "Misschien is er ergens een verband, dat eerder niet goed is doorgerechercheerd, dat werk..."

Week 16: 14 april - 20 april 2002

Dwangen

Nee, het gaat hier niet om het meervoud van dwang, maar om een tamelijk nieuw werkwoord afkomstig uit de zachte sector. Bedoeld wordt het verrichten van handelingen voortvloeiend uit een dwangneurose. Op het Internet kunt u zinnen aantreffen als "In de ochtend was ik erg aan het dwangen" of "Het voortdurend moeten dwangen kan iemand depressief maken". Iemand die dwangt, heet dan ook een dwanger dan wel een OCD-er (lijder aan een Obsessive Compulsive Disorder). Het zelfstandige naamwoord dwang is een geval van Ablaut: afleiding door klinkerwisseling. Nu is de cirkel rond: van het werkwoord is ooit een naamwoord gemaakt, en daarvan nu weer een werkwoord. Misschien kunnen we daar straks weer een zelfstandig naamwoord maken. Wat dacht u van "dwangerij"? (Overigens vraag ik me wel af of het bijhouden van deze rubriek niet ook een vorm van dwangen is.)

Week 15: 7 april - 13 april 2002

Verspoorweging

Uit de Hypothese (tijdschrift van NWO, de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) van voorjaar 2002: "Want juist aan dat soort oneigentijdse types, met het gezicht naar het verleden, hebben de instituten behoefte. Opdat de verspoorweging van het wetenschappelijk bedrijf ons bespaard blijft." Hoewel ik mezelf ook reken tot de categorie van "oneigentijdse types" moet het me van het hart dat die verspoorweging van de wetenschap, naar het mij voorkomt, al lang geleden is ingezet.

Week 14: 31 maart - 6 april 2002

Excuus-

Het woord van deze week is eigenlijk geen woord, maar een hele verzameling van nieuwe samenstellingen die hun ontstaan te danken hebben aan politieke correctheid en de daaruit voortvloeiende "sorrycultuur". Het meest bekende geval van een sorryculturele excuussamenstelling is het al uit de jaren tachtig daterende excuustruus, dat inmiddels een zwerm van navolgers heeft gevonden in excuusturk, excuusjood, excuusneger, excuusindiaan, excuusnicht, excuusossies en ga zo maar door (bovenstaande uitdrukkingen zijn allemaal geattesteerd). Zelfs een onwaarschijnlijk woord als excuustaiwanees komt twee maal voor in de PCM Krantenbank. Naast excuuswoorden zijn er ook een aantal sorrywoorden te noteren, zoals de journalistieke hit sorrydemocratie, een bijdrage van Jan Marijnissen aan de Nederlandse woordenschat, maar ook sorrycultuur, sorrydiplomatie etc.

Heel opmerkelijk zijn enkele afleidingen van excuustruus, zoals excuusgetruus (Rabobankploegvoorlichter Frank van der Meijden in de Volkskrant van 11 oktober 1999: "Bij ons geen excuusgetruus") en excuusspacetruus, een benaming voor Captain Janeway van de televisieserie Star Trek Voyager. Beide woorden lijken gezien te moeten worden als infixaties, waarbij de oorzaak van infixatie zoals gewoonlijk een fonologische lijkt te zijn: vermijding van hiatus. Met name geëxcuustruus klinkt erg lelijk.

Week 13: 24-30 maart 2002

Nestorder

Geen bevel tot nestelen, maar een eigenaardige comparatief van een zelfstandig naamwoord. Boudewijn de Groot, in een interview in De Groninger Gezinsbode van 27 maart 2002: "Qua leeftijd ben ik wel een nestor van de Nederlandstalige muziek. Maar Peter Koelewijn en Eddy Christiani waren er vóór mij. Die zijn nog veel nestorder dan ik."

Week 12: 17-23 maart 2002

op=opruiming

Het woord van deze week is zeker niet nieuw, al trof hij mijn oog deze week op een aanplakbiljet van een lokale electronicawinkel. Het is een voorbeeld van een blend, een woord ontstaan door twee woorden te mengen, zoals alcomobilist en silikoningin (dat laatste een aanduiding voor de alsmaar rondborstiger Pamela Anderson uit de TV-krant van 8 juni 1996). Meestal betreft het vondsten uit de reclame of krantenwereld, en komen ze niet veel verder dan de status van eenmalig schertswoord. Soms is zo'n blend wel een langer leven beschoren, bijv. smog uit smoke + fog. Het bijzondere aan op=opruiming is, dat het een vermenging van een zin(netje) met een woord is.

Week 11: 10-16 maart 2002

Karremansmissie

In de actualiteitenrubriek 2 vandaag van 16 maart 2002 had Karel Baarspul, voormalig ambtenaar bij de provincie Zuid-Holland, het over zijn beleggingsactiviteiten (die uitgemond zijn in de zgn. Ceteco-affaire): "Vrienden van mij zeiden weleens: jij bent op een Karremansmissie uitgestuurd." Dit woord nomineerde Baarspul vervolgens voor opname in de Van Dale. Het lijkt me inderdaad tijd dat het Nederlands een woord krijgt voor een riskante ambtelijke opdracht afkomstig van politici die later geen verantwoordelijkheid willen nemen voor hun daden. In de Verenigde Staten, waar dit soort praktijken tot een kunstvorm zijn verheven, spreekt men over "plausible deniability": de ambtenaar staat er niet alleen zelf voor, maar moet er ook voor zorgen dat zijn baas geen blaam kan treffen - die wist immers van niets. Zie Oliver North en zijn baas Ronald Reagan. Helaas voor de Commissaris der Koningin in Zuid-Holland was er geen sprake van al dan niet plausibele ontkenbaarheid: zij had iedere overschrijving persoonlijk gemachtigd met haar handtekening. Dom, dom..

Week 10: 3 maart - 9 maart 2002

Fortuyniade

Dit was zonder meer de week van Pim Fortuyn, vandaar dat ik maar eens gekozen heb voor een van de vele nieuwvormingen met als basis "Fortuyn". Tot die groep behoren ook bijv. Fortuynadept, Fortuynachtig, Fortuynaanhang, Fortuyneffect, Fortuynelectoraat, enz. enz. Het woord Fortuyniade komt voor in een citaat van Elsbeth Etty, in NRC Handelsblad van 9 februari 2002: "Ons staat, naar nu valt te vrezen, een naargeestige verkiezingstijd te wachten, vol Wiegeliaanse oproepen aan VVD-leider Dijkstal om nu ook eens flink uit te pakken tegen de vreemdelingen, vol minderwaardige persoonlijke aanvallen en vol schuimbekkende Fortuyniades". Overigens zijn de vele afleidingen van de naam Melkert, zoals te vinden in de PCM Krantenbank, niet alleen rijker in verscheidenheid, maar ook minder voorspelbaar. Met name het verschijnsel Melkertbaan heeft vele nieuwe woorden opgeleverd, zoals Melkertmedewerker, Melkertbaner, Melkertkneus, en Melketier, maar ook baanspecifieke varianten als melkertconducteur, melkertagent, melkertkoetsier en melkertstrandwachter.

Week 9: 24 februari-2 maart 2002

Nichtikeus

Het woord van de week is voor de verandering eens geen samenstelling maar een afleiding en staat in Trouw, 27-2-2002, blz. 15: "De grote geile comboy raakt slechts verrukt door nichtikeus geklep over kapsels, haar en de kunst van het blonderen." Het woord lijkt wat op studentikoos, en bevat een Romaans suffix -eus op een Germaanse stam nicht, met een Romaans stamaugment -ik-, dat ook voorkomt in bijv. nonsensikaal en het al genoemde studentikoos.

Week 8: 17-23 februari 2002

Ajakkes-factor

In NRC-Handelsblad, 24-2-2002, wordt dit woord, een zeldzame samenstelling van een interjectie met een zelfstandig naamwoord, aldus gebruikt: "Ethicus Anne Flamm van het betrokken kankerziekenhuis gaf tegenover Science toe dat het onderzoek in eerste instantie een hoge ajakkes-factor heeft"

Week 7: 10-16 februari 2002

Curlingen

Dit is de eerste week van de Olympische Winterspelen van Salt Lake City, een goede gelegenheid om enige aandacht te besteden aan het nieuwe werkwoord curlingen, afgeleid van curling. Het is opvallend hoe gemakkelijk Nederlanders van een naam voor een sport of een spel een werkwoord kunnen maken. Buitenlanders verwonderen zich hier wel eens over. Zo hebben we bijvoorbeeld survivalen (gespeld als "survijfelen" lijkt me dit een prima Nederlands werkwoord te kunnen worden), computeren, risken, mens-erger-je-nieten, zwarte-pieten,pim-pam-petten, hockeyen, taekwon-doën, fitnessen etc. Vrijwel steeds is er ook een combinatie van activiteitsnaam plus een werkwoord: curling spelen, risk spelen, op de computer spelen/werken, op survivaltocht gaan, etc. Deze combinaties lijken iets formeler te zijn dan de werkwoorden. Zo kun je curlingen als werkwoord (nog) niet vinden in de PCM Krantenbank, maar wel op het Internet, op informele plekken als gastenboeken en nieuwsgroepen.

Week 6: 3 februari 2002 - 9 februari 2002

Verzuimcultuur

Uit de Sp!ts van 5 februari 2002: "TNO brengt Nederlandse verzuimcultuur in kaart." Wie meende dat cultuur, voor zover het geen landbouwterm is, iets te maken heeft met beschaving en de schone kunsten, kijkt de laatste tijd steeds vaker op van nieuwvormingen met het woord cultuur die een dergelijke lading in het geheel niet lijken te dekken. Zo rept hetzelfde nummer van Sp!ts van een falende "veiligheidscultuur" bij de kernreactor in Petten. De veiligheid zelf is naar het schijnt niet in het geding, maar aan de veiligheidscultuur hapert het een en ander. Andere geliefde woorden zijn zwijgcultuur, eetcultuur, schoolcultuur, maar ook bijv. zwemcultuur. Vooral bij academici met een sociaal-wetenschappelijke achtergrond lijken culturele samenstellingen in. Wilt u laten weten dat u ervoor doorgeleerd hebt, dan spreekt u niet van de "wijze waarop hier de zaken geregeld worden" maar over de locale "bestuurscultuur." Dat graaft meteen een stuk dieper, nietwaar. Toch moet me iets van het hart. Naarmate het woord cultuur in meer van dit soort contexten opduikt, verliest het aan betekenis en kunnen we het eigenlijk beter afschaffen. Wie doet er mee?

Week 5: 28 januari - 2 februari 2002

Máxima-pauze

Dit is de week die culmineert in Het Huwelijk van kroonprins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta (02-02-02). In de afgelopen jaren heeft Máxima al aanleiding gegeven tot vele nieuwe woorden: samenstellingen als Máximawatcher, Máximasyndroom, Máximastickervelletjes en zo nog enkele tientallen meer, en blends als Maximania. Uit deze overdaad heb ik gekozen voor Máxima-pauze, want het is inderdaad welletjes. Ik citeer uit het Algemeen Dagblad van 31-1-2002: "Het is nog niet eens zaterdag - hoewel een groeiende groep snakt naar een welverdiende Máxima-pauze -, en nu al is de NOS de onbetwiste winnaar van de week."

Week 4: 21-27 januari 2002

Bolletjesslikkers

: drugskoeriers die hun smokkelwaar inwendig vervoeren. Ditmaal geen nieuw woord (het is al minstens vanaf 1996 in omloop volgens de PCM Krantenbank), maar wel een woord dat nog nooit zoveel in het nieuws is geweest als in de laatste weken van januari 2002. Het is tevens een woord dat, volgens diezelfde krantenbank, vaker in het meervoud dan in het enkelvoud voorkomt. Dit omdat ditmaal niet een individuele bolletjesslikker in het nieuws staat (zoals voorheen in berichten van het type "Bolletjesslikker overleden op toilet Schiphol"), maar het fenomeen.

Week 3: 13-20 januari 2002

IJshockeyvader

: in de Sp!ts van 14-1-2002, blz 6 staat het volgende: "IJshockeyvader aan doodslag schuldig. Boston - Een man die tijdens een ijshockeytraining de vader van een teamgenootje van zijn zoon doodsloeg, is vrijdag door een jury in Boston schuldig bevonden." Na het al langer bekende voetbalvader, hebben we nu ook een vergelijkbaar woord voor vaders van kinderen die ijshockeyen. Het lijkt erop dat ijshockeyvaders goed vergelijkbaar zijn met voetbalvaders en uitblinken in competitief gedrag.

Week 2: 6-12 januari 2002

Biertroon

Zonder context is dit een merkwaardig woord. Bij scrabble zal het waarschijnlijk geweigerd worden. Maar in de context van het volgende citaat uit de Sp!ts, 10 januari 2002, blz. 19, is het woord volkomen duidelijk: "Asahi stoot Kirin van Japanse biertroon". Het stuk, waarvan dit de kop was, gaat dan als volgt verder: "Kirin Brewery Company is vorig jaar zijn leidende positie op de Japanse biermarkt kwijtgeraakt." (Voor een nog iets andere betekenis van dit woord verwijs ik naar bijgaand plaatje, afkomstig van deze plek.)

Voortdenkend op dit chapiter komen we allengs tot de conclusie dat niet alleen elk land zijn eigen biertroon heeft, maar ook een sigarettentroon, pc-troon, autotroon en wc-papiertroon. Het is maar dat u het weet.

Week 1: 30 december 2001 - 6 januari 2002

Eurowoede

. Uit Trouw, 3 januari 2002, blz. 4: Oostenrijkse pinautomaten bezwijken onder eurowoede. Dit is de week van de euro. Tal van nieuwe en eenmalige combinaties met euro duiken op, soms zelfs op het absurde af, zoals bijv. in een column van Sylvain Ephimenco in hetzelfde nummer van Trouw, blz 11: Leg dat poepbruine eurotientje naast zijn guldenconfrater en de eurotranen springen je euro-ogen uit.

Overigens is er wat merkwaardigs aan de hand met eurowoede. Samenstellingen met woede als tweede lid drukken een verder nauwelijks gangbare betekenis uit: verwoedheid. Het eerste lid moet dan echter een activiteit aanduiden: danswoede, schaatswoede, vergaderwoede. "Euro-woede" past niet in dit rijtje. Het gaat blijkens het artikel om verwoed pinnen van euro's, dus de samenstelling zou eigenlijk moeten luiden: pinwoede.

2001

Week 52, 23-29 december 2001

Bomschoen en schoenbom

Door de actie van Richard Reid, die een vliegtuig wilde opblazen door een in zijn schoenzool verstopte bom, is het Nederlands weer een aantal woorden rijker. Hoewel samenstellingen van de vorm AB doorgaans niet te verwarren zijn met die van de vorm BA, lijkt het hier weinig uit te maken of we het hebben over een bomschoen (Trouw, 28-12-2001, Het Parool 29-12-2001, Algemeen Dagblad 17-1-2002), dan wel over een schoenbom (Volkskrant, 27-12-2001). Andere nieuwe woorden die ik noteerde zijn: bomschoenkaper, bomschoenverdachte, schoenbomaanslag en schoenbomterrorist.

Week 51, 16-22 december 2001

Uit de Sp!ts van 20 december 2001, pagina 1: Nulde-moeder

Dit woord vormt een duidelijk bewijs voor de stelling dat men een samenstelling niet alleen met kennis van de taal kan begrijpen, maar dat dit ook kennis van de wereld vereist. Immers, het gaat hier om de moeder van het meisje waarvan het hoofd afgelopen zomer op het strand bij Nulde is gevonden. Dit meisje staat sindsdien bekend als het "meisje van Nulde."

Een goede runner-up is Taliban-vrij. Volgens Paul Rosenmöller in Nova van 19 december 2001 is Afghanistan nu weer Taliban-vrij. Mocht het binnenkort ook verlost worden van de aanwezigheid van Amerikanen, dan roept dit meteen de vraag op, welk woord hiervoor te gebruiken: Amerikavrij, Amerikaanvrij, Amerikanenvrij?

Week 49, 2-8 december 2001

Dit is de week van de eurokitvoucher, ook wel bekend als de Zalmkitafhaalbon. De term Zalmkit is een beetje te veel eer voor deze sigaar uit eigen doos van de zich graag als Dagobert Duck afficherende minister van financiën die ook al de Zalmsnip op zijn naam heeft staan. Daarom heeft voor mij de term eurokit de voorkeur, ondanks het feit dat dit zoals bekend ook de naam is van een merk modelvliegtuigjes met draadloze afstandsbesturing.

Week 42, 14-20 oktober 2001

poedermalloot

Iemand die een pakketje met poeder opstuurt in de hoop dat men denkt dat er miltvuurbacteriën in zitten. Varianten: poederpostmalloot en poederbriever (de laatste vorm uit Trouw, 7-12-2001, p. 3: "Twee poederbrievers worden niet vervolgd").